Pokaż treść!

O BOLESŁAWIE KOSKOWSKIM 201
ściwością duszy ludzkiej". Kiedyindziej, mówiąc o wieloznacznej
i skłóconej postawie aliantów wobec najazdu bolszewickiego w r. 1920,
dla przecięcia węzła wątpliwości zacytuje wiersz Corneille‘a, zawarte
w nim „pytanie i odpowiedź". Wyczuwa się, że dla pouczenia i osobistej
dystrakcji w istocie czytywał klasyków własnych i obcych, jak to
z dawna weszło w obyczaj na Zachodzie; że nie sięga po nich doraźnie
dla ozdobnego jeno cytatu, lecz nasycony jest ich treścią i wymową, że
na nich to kształtował styl wypowiedzi, tok małodusznego pedantyzmu
wyzbytej, żywej i dobitnej prozy. Gdy po zgonie Focha stwierdza
„stratę uważaną... za powszechną przez tych wszystkich, którzy czują
się solidarni z ludzkością“ — to jakże brzmią dzisiaj, jak szczytnie
i złowróżbnie, takie słowa! Jest w nich bowiem zgoda czynna i nieulegająca
wahaniom na ów typ cywilizacji, który, być może, zaczyna
mijać...
Chciało by się rzec, że Koskowski sięga w dalszą jeszcze przeszłość,
niż minione stulecie, w wiek X V III „wiek oświecenia". Gdy utrzymuje
o Poincare‘m, że „potrafił się wznieść ponad partie... aby się w nim
wcieliła najtrwalsza idea państwowa", to nie trudno dopatrzeć się w takiej
tezie wiary w encyklopedyczne idee ogólne, w możność dźwignięcia
się świadomego na ich poziom, w ich dar wreszcie wcielania się w
jednostki wybitne, kierownicze, które ponoszą odpowiedzialność, są—
za zgodą ogółu — uosobieniem i strażnikami racji stanu, pojętej w jej
historycznym rozwoju. Ten liberalista starej daty, który wyznawanie
swobód obywatelskich potrafił nierozdzielnie połączyć z przemyślanym
konserwatyzmem (właśnie z tym, co słowo to zawiera z konserwowania,
a nie zastoju), bardzo odległym zatem wszelkiej reakcji, umie oddać
sprawiedliwość zdecydowanym przeciwnikom politycznym, potrafi u j­
mować ich w stosownym oddaleniu, tym trafnym rzutem oka, w którym
zanikają odrębne, dzielące rysy programowe, a uwydatnia się format
osobowości i wymiar jej działań. Tak odnosi się, dajmy na to, do Agenora
Gołuchowskiego (syna), a jeśli przy tej sposobności z niejakim
sarkazmem mówi o „tej nieprawdopodobnej budowli państwowej, która
się nazywała monarchią habsburską", to nie są to, wbrew pozorom,
gotowe formuły, ukute definicje, pospieszne syntezy, lecz wejrzenia
gruntowne, utrwalone kwintesencje, wynikające nie tylko z pewnego
systemu ocen, lecz w równej mierze wsparte o wytrawne doświadczenie,
kontrolowane bezustannie i konfrontowane z bliższą i dalszą rzeczywistością
— wynikające zatem z czujności i przeświadczenia. Można by
twierdzić, że taki obrany niedwuznacznie punkt patrzenia tym samym
określa widzenia tego pole, stanowi o granicach jego i zasięgu, ponie-