Pokaż treść!

300 TRESCIOFORM KA ZAKRĘCIE
przygody skołatanego ducha. Jak sama już diagnoza lekarska sprawia choremu
złudzenie ulgi, tak wytoczenie na tem at własny dobrej ćwierci wszystkich
nieszczęść mitologicznych, księgi H ioba i elegij łacińskich, zmniejsza w chorym
uczucie osamotnienia i napaw ając specyficzną pogodą, pozwala wertować
dalej te szacowne księgi — aż znajdzie się jakaś alegoria optymistyczna,
a w najgorszym wypadku przynajmniej proroctwo złowrogie, ale za to na
głowy wszystkieh... W tedy ulga. Jednak chwilowa tylko. Dłuższe obracanie
a la wiewiórka młynka, wylepionego receptam i z przed lat kilku tysięcy
prowadzi do stanów dalekich od stoicyzmu.
Rozważyć w arto również coraz większe jakby zniecierpliwienie samymi
sobą i własną robotą wśród tzw. awangardy, a jeszcze bardziej wśród jej
przyjaciół, komentatorów, taborytów, trzymających świecę itp. Awangarda,
to jak wiemy ci, którzy głosili nowe widzenie świata i nowego człowieka.
A więc now e: świat rzeczy i świat wewnętrzny, wyrażone w ścisłym, funkcjonalnym
(już opatentowane) stosunku. A tu raptem zaczęło się mówić
o antynaturalizmie, o przygodzie w nieznanym, Bóg wie co, byle nie
ścisły kontakt z rzeczywistością, na którym odtąd robiono karierę. Zawinili
tu i „klasycy aw angardy”, rozsiadający się na „zdobyczach formalnych”,
zapowiadający, że zwyciężanie w każdej wojnie jest sprawą stale wzbogacanego
i ulepszanego oręża. Ale nie w tym sedno. Ważniejszy jest pęd do fabuły
(odpowiednia biografia w prozie!), będący niewątpliwie — od strony
artystycznej — ucieczką od konwencjonalizmu szablonów „małej formy” już
w ytartych i wyspekulowanych; istotnym jednakże źródłem jest i tu to samo
co u nowelistów i pseudoklasycznych wieszczbiarzy — utrata równowagi. Stosunek
świata rzeczy i świata wewnętrznego przestał odpowiadać szablonom,
którym zaufali. Czy zmienił się świat zewnętrzny, czy oni, czy może tylko
czas Wszystko potrosze, jak to leży w porządku dziejów. Nie jest natomiast
w porządku to, że żadna grupa, żadna szkółka, żadna sitwa literacka
w Polsce całej nie wykazała czujności. Wszyscy spali, wszyscy obudzili się
zaskoczeni, wszyscy chcą swe spóźnione emocje w jak najm niej obowiązujący,
listowny niemal sposób wygadać, wszyscy, niczem ów Szekspirowski Spodek
ze „Snu nocy letniej” łapią się za głowę, szukają oślich uszu („stygmatu
kary” ) i w ołają w naiw nym przerażeniu „gdzie ja jestem, kim ja byłem !”
3. N O W E P R A W A
Oczywiście, zanim opadnie ten czad przebudzenia, zanim młodzi pisarze
w rzetelnej pracy zawodowej nie odzyskają przyrodzonego zmysłu realizmu,
będziemy musieli jeszcze czas jakiś być świadkami tego szału przymierzania
symbolów i apokaliptycznego krygowania się jednych, a ględzenia
o oczach krowy i rewelacyjnym (po raz setny) pisku czajki czy
wrony innych wierszo-, nowelo-, a właściwie listo-pisów. T a prywatna literatura
pójdzie sobie z czasem na wagę, ale strat w zaniedbanych możliwościach
już dziś odżałować musimy..
Jedno jest pewne. Żadna literatura nie powstała w odurzeniu, somnambulice,
czy zbiorowej hipnozie. Czeka nas gruntowna lekcja trzeźwości. Stosunek
świata wewnętrznego i świata rzeczy musi być na nowo unormowany,
a oba jego człony jasne. Wskazuje na to — jeśli już nawet wydzielać literaturę
— całokształt ewolucji spraw literackich. Powieść, nowa epopeja! — uno-