Pokaż treść!

200 O BOLESŁAWIE KOSKOWSKIM
praktycznie przeszłości". Gdy kreśląc sylwetę Focha3), Koskowski ze
szczególnym darem rekapitulacji stwierdza w wyniku „triumf myśli,
opartej na wiedzy", to przez taką konkluzję przebija jego ufność w
kompetencję, dar dowierzania zasadniczym i rozstrzygającym rysom
charakterologicznym niepowszednich osobowości ludzkich, słowem w iara
w niepospolity charakter, jako bodziec dziej owo płodny — tak daleki
tym dywersanckim talentom, jakie miały rozkwitnąć w następnym
pokoleniu europejskim. Jest w tym ponadto umiejętność dobierania proporcyj,
czyli dystansu, chętnie rezygnującego z właściwości przygodnych,
którymi obrastają dzieje jednostek i narodów, a wykreślającego
głównie istotne perspektywy, logika myśli, która nigdy nie zapuszcza
się na tereny nie dość jej znane, która, słowem—jak zaznaczono—wystrzega
się improwizacji. Gotowe formuły wsparte są tu o źródła, kunsztownie
w jasny wywód wplecione, to też nie przybierają one kształtu
zaczepnego haseł, wyzwisk, ni transparentów, lecz są rezultatem
obiektywnym trzymanego na wodzy temperamentu, wyrastają ze spokojnego
entuzjazmu, z rzadkiej zdolności do podziwu. Publicysta ten
zawsze ma koncepcję własną, nie narzuca jej wszakże, lecz dyskursywnie
wyjaśnia. Dlatego portrety postaci są u niego jednolite, a nie pozbawione
światłocienia; sprowadzone do właściwości podstawowych,
posiadają łączność z tłem, nie są zawieszone w dowolnych strefach
imaginacji, lecz okolone szerokim widnokręgiem, płynącym w przyszłość.
Podobnie postępuje z wydarzeniami i zagadnieniami; upraszcza
je o tyle, by ukazać ich mechanizm, skrytą ich ideę. Toteż, gdy raz po
raz natrafiamy na zwrot taki, jak „wierna swemu geniuszowi Francja",
to nie jest to bynajmniej nadużyty frazes krasomówstwa dziennikarskiego,
lecz — poza rewerencją — jak gdyby objaw wiary w ducha
zbiorowego, który ożywia narody, jakby wiara w idee platońskie, wiekuiście
ukryte, a przecież przeświecające przez ułomne realizacje ich
dziejów. Może stąd tak wiele u Koskowskiego pobłażania dla tego, co
w historii niepewne, niewykończone, co ledwo udolnie zaprojektowane—
słowem, dla ludzkiej niedoskonałości. I kiedy, mówiąc o marszałku
Joffre, uwydatnia z naciskiem „cnotę moralną, zbyt niedocenianą", to
nie moralizuje nikogo (bo i któż, pełen samowiedzy, miałby do tego
prawo), lecz, jak każdy dużego formatu polityk, jest także moralistą,
w tym sensie dalszym i głębszym, w tym sensie okrężnym, w jakim byw
ają ci, którzy — niekoniecznie wyrażając się maksymami—upodobali
sobie umysły na miarę Vauvenargues‘a. To też o Clemenceau powie
znamiennie: ta „mieszanina sprzeczności, będąca może w ogóle wła­
3) „W czorajsi", W arszaw a, 1934.