Pokaż treść!

KRO NIKA 335
granicę ostateczną bogaty kupiec S aw w a M orozow odkupił (do spółki — zapew ne
d o ść
fik cyjn ej — ze Stan isław sk im i N iem irow iczem - D anczenką) w szystk ie akcje,
sta ł się w yłączn ym w łaścicielem teatru i — eksperym entatorem w zakresie tech n iki
•światła scenicznego. C zarujący m aniak, typow y d la tej epoki, w yb u d ow ał za w łasn e
pien iąd ze w sp a n ia ły gm ach ze sceną obrotow ą i w szystkim i w yob rażaln ym i ów cześn
ie n ow aliam i (zw łaszcza aparatury św ie tln ej!). A po otw arciu w r. 1902 zrzekł
się pięknym m ecenasow skim gestem na rzecz itrupy aktorskiej teatru n ie tylko św ie t­
n ie w yp osażonego, ale odtąd stale w ysoko dochodow ego.
O koło roku 1905 niepokój rew olu cyjn y u d ziela się artystycznem u sum ieniu S ta n i­
sław sk iego. C zuje u w ięzien ie w ślepej u licy. C zechow um arł rok tem u. „M ieszczanie"
m ieli olbrzym ie p ow od zen ie, ale w yraźn ie zn aczyli granicę, poza którą w dążeniu
do ilu zjon izm u czy autentyzm u scenicznego iść d alej n ie podobna. Stan isław sk i
zdobyw a się n a piękny odruch bezin teresow ności artystyczn ej: pom aga byłem u aktorow
i M . T . A . W sie w o ło d o w i M eyerhold ow i w poszukiw aniu now ych
m ożliw ości
wyrazu scenicznego. T ak p ow sta je „studio" na u licy P ow arsk iej. W esp ó ł % p ierw ­
szym d ialo g iem „O sztuce teatru" Ed. G . C raiga m ożna je uw ażać za punkt zw rotn
y w dotychczasow ej sytu acji teatru europejskiego, za punkt w y jścia reakcji an ty -
natu ralistyczn ej. Z resztą m anifesta cja zew nętrzna tego studia b yła narazie n ie w ie l­
ka. P ierw sza próba dokonana na dw u sztukach: „Śm ierć T in tagila" M aeterlincka
i „Schluk u n d Jau “ H auptm anna n ie udał się, potem w ybuchła rew olu cja i studio
zam knięto. A le w p ły w istotn y b ył olbrzym i. T o zaraz po nim M eyerhold, przeszed ł­
szy do teatrów cesarskich, zaczął eksperym enty n a d od n ow ien iem w id ow isk ości w te ­
atrze. N ied łu g o p ow staje „T eatr w olny" M ardżanow a. Jew rein ow , śm iały teoretyk
teatru, zakłada „Starinnyj T ieatr", renow ujący daw ne, p rzednaturalistyczne form y
„praw dziw ego" teatru. O tw iera też sw ój teatr K om isarzew ska, która d ebiutow ała
przed la ty w teatrze „P rzyja ció ł Sztuk i L iteratury". T u ż przed w o jn ą T a iro w tw o ­
rzy „T eatr K am eralny". W o jn a i rew olu cja październikow a tego rozpędu nie w strzym
uje. P rzeciw n ie przyczynia m u en ergii napędow ej.
T ym czasem M. T . A ., jeszcze n ie sp od ziew ając się przew rotu, który dojrzał w j e ­
go cien iu i urodził d osłow n ie na jeg o łan ie, z en tuzjastycznej in icja ty w y jed n ego
z dyrektorów — zakończył sw ój pierw szy okres w yja zd em do B erlin a w 1906 r.
Z yskał sobie sukces, zaszczyt w izy ty sam ego W ilh elm a II i uznanie jed n e g o ze
sw oich patronów : n atu ralistyczn o-sym b olistyczn ego G erharda H auptm anna.
D rugi okres, w którym dw aj w spółtw órcy M. T . A . pracują już na w łasn ą rękę —
znaczy się dojrzew aniem system u S tan isław sk iego. W b rew tem u, co się zaczyna
gło sić w okół i coraz ostrzej Stan isław sk i w ierzy, że „teatr istn ieje przede w szystkim
d la aktora i bez n iego istn ieć n ie m oże, że d la n ow ej sztuki p otrzebni są n o w i aktorzy
z zupełnie n ow ą techniką". W y sta w ien ie „D ram atu życia" H am suna, które
w y w o łu je aw anturę, p od w ójn e n ieza d o w o len ie i „lew icy" i „p raw icy teatralnej" (już
się zd ołały uform ow ać) — stan ow i dla n iego eksperym ent, sp raw dzający m echanizm
„sam opoczucia tw órczego", osiągan ego za pom ocą „techniki w ew nętrznej".
W „Ż yciu człow ieka" A n d rejew a, w „N ieb ieskim ptaku" M aeterlincka, eksportow
anym do P aryża — próbuje Stan isław sk i form teatru n ierealistyczn ego, ale ostatecznie
zw ycięża w nim prześw iad czen ie, że n ie m a aktorstw a poza żyw ym , czującym
człow iekiem , poza realizm em psych ologiczn ym . „M iesiąc na w si" T u rgien iew a
znaczy u sta len ie się p sych ologistycznego stanow iska. W tej sztuce form u je się system :
sposoby zd ob yw an ia ow ego „sam opoczucia tw órczego", które stan ow i o artyzm ie
dzieła aktora.
Przecież uczucie dojścia nie b yło znane Stanisław skiem u, który zd aje się n ie
m iał w sobie żadnej skłonności do sam oudręczenia. N ie p o d leg a ł też n ig d y śle-