Pokaż treść!

306 SPRAW O ZDANIA
C zystość etyczna, która b yła n a jw yższym postu latem i celem pisarza, stała się w p raw ­
dzie n iew ą tp liw y m w arunkiem d ziała n ia , a le b y ł to dopiero jeg o pcczątek... (P iłsudski)...
stw orzył in n ą szkołę — ju ż n ie uczciw ości, lecz rozum ienia św iata. P arał
się n ie ty lk o z id eam i, lecz z życiem , tw orzył je g o realn y kształt. D zia ła ł tw arzą
w tw arz w o b ec ży w eg o przeciw nika, w bezpośrednim z nim starciu, w najsurow szej
w alce".
J ak w id a ć z teg o om ów ien ia, książkę W ierzyń sk iego o teatrze cechuje przew aga
zagad n ień literack o - id eow ych , n ie teatraln o - estetycznych. M a on stcsunkow o n ie ­
w ie le poczu cia dla p lastyk i scen iczn ej i to stan ow i jeg o brak dość istotny, ale n ie
w szęd zie w ystęp u ją cy w jed nak im stopniu. D la W ierzy ń sk iego teatr, sztuka czasow o-
p rzestrzenna, żeby u żyć k ategorii estetyczn ej, jest jakby sztuką przede w szystkim
(i w trochę in n ym znaczeniu) czasow ą. Z p red ylek cją kon fron tu je daw ne przeżycia
tych sam ych sztuk z now ym i. Ś led zi z nap ięciem d zia ła n ie „m agii C2asu“ , „proces
n iezn ośn ej su b lim acji zjaw isk i ludzi, która tw arz św iata przeistacza zależn ie od
zm ian na nim dokonanych". Z p asją p u b licysty p rzystaw ia św iat teatralnego uroje
n ia do konkretnej d zisiejszości.
P rzecież ży w i W ierzyń sk i zrozum ienie — i to jest jakby proces w zm agający się,
p o g łęb ia ją cy — d la zagad n ień ściśle teatraln ych . R ecen zja z „P oskrom ienia złośn i­
cy" zdradza poczu cie d la w artości scen iczn ej utw oru. Spraw a znam ienna, że n a j­
bardziej p oetyck a recen zja „Snu nocy le tn ie j11 jest św ietn ym opisem — teatrologicznym
, opisem o w iążącej su gestii, o n iezw yk łej sile ew ok acyjn ej. P odob n ie analiza
„D ziad ów " w in scen iza cji S ch illera b ęd zie cytow an a jako kom entarz m agiczn ie o ży ­
w ia ją c y zn ieru ch om iałe dokum enty plastyczne.
W zakresie zain teresow ań form aln o - scenicznych, d aje się za u w a ż/ć ścisła odpow
ied n io ść do w skazanych poprzednio zain teresow ań literack o-id eow ych . W ierzyń sk i
m a dw a id e a ły teatru, choć ich w prost n ie form ułuje: teatr m onum entalny, w iz y jn y
teatr w ie lk ie j p o ezji i realizm w p ostaci d zisiejszej, która akcentuje czynnik w oli
tw órczej, se lek cjon u jącej i organizu jącej i n azyw a się „neorealizm em ". W ob ec in ­
n ych ty p ó w w id ow isk a: np. sztuk kam eralnych, k on w ersacyjn ych okazuje W ierzyński
zn aczn ie m niej zain teresow ania, m a m niej an alitycznej przenikliw ości, m niej in w en ­
c ji o p isow ej.
R ów n ież użytkow a przeciętność gry aktorskiej n ie m a w nim zbyt p iln ego a n a lityka.
O d om ów ień odkryw czych i dynam icznych, p raw d ziw ie poetyckich odbijają
n iek ied y op isy aktorów . Są w yraźn ie p isan e prozą, o g óln ik ow ą i dość beztreściw ą.
A le g d y p ob u dzony zostanie entuzjazm W ierzyń sk iego, rozjątrzona w ib racja liry czna,
p o w sta ją św iad ectw a przeżycia o n iew o lą cej sile w yrazu. O to opis gry E 'ch lerów
ny, p rzyw od zący na pam ięć to, co T e o fil G autier p isa ł o R achel- „ N ie w iem ,
kultura czy in styn k t p od szep n ęły E ich lerów n ie, aby n a d a ła Szim en ie ten zgęstn iały,
znużony i ob olały ton, w którym jej w y g lą d , m im ika, gest sk ojarzyły się w jed n o ­
litą całość, — ale w ybór p ad ł n ieo m y ln ie. B y ła to Szim ena oparta na n iesp od ziew
a n ej, now oczesn ej ekspresji. T ak g rałab y ją praw d op od ob nie E lżbieta Bergner...
G łęb ie rozbicia hrabianki od d ała E ich lerów na najczystszym , n a jd elik atn iejszym w zruszen
iem . Jej zam knięte oczy, g ło w a odrzucona w ty ł i lek k ie przegięcie jakby skam
ien ia łej p ostaci, ikiedy słu ch ała w ieści o śm ierci R odryga, a potem um ęczony
u śm iech szczęścia i m iłość — to b yło arcyd zieło gry... E ich lerów na n ależy do tej
sam ej ro d zin y aktorskiej, co Jaracz. Są to m isty cy isceny. W y jd ą na nią, a już
d zieje się coś, co nas u jarzm ia, choć uchodzi św iad om ości. T rzym ają nas do końca
w napięciu, n ie p o zw a la ją osw obod zić się z pod ich sugestii". A lb o opis gry S o l­
sk iego: „m istrz D y n d a lsk i, w n o sił p olew k ę i ch od ził po scen ie jak legen d a o m a-
jordom usach, a list C ześnika p isa ł ręką bogów . B y ła to istna parada niezręczności