Pokaż treść!

296 7RESCI0F0RM MA ZAKRĘCIE
wśród tego wzmagającego się i szerzącego dokoła luksusu, rosła rasa chciwa,
0 skórze białej, wielkich, giętkich, zgorączkowanych i pogańskich ciałach” .
Rolę kościołów w życiu amerykańskim podmalowuje Fay, opowiadając historię
wielkiego procesu sądowego protestantów ze zwolennikami teorii D arwina,
procesu, w którym „...i religia i nauka zmaltretowane przez swych
obrońców i okryte śmiesznością przez swych wyznawców. ...Z jednego końca
Stanów na drugi rozbrzmiały po dziennikach echa tej afery. Z wysokości
ambon zagrzmieli pastorzy, babtyści, metodyści, presbiterianie. Jedni za ludźmi,
drudzy za małpami, jedni za Mojżeszem, drudzy za Darwinem. Znalazł
się nawet jeden taki, który wstąpił na ambonę z małpką, uwiązał ją na przodzie
ambony, poczem, zwróciwszy się do wiernych swoich parafian, wprost
ich zagadnął, czyli w tym nędznym i brzydkim stworzeniu rozpoznają przodka,
ojca, brata, człowieka W rażenie tej demonstracji było ogromne i wszystkie
dzienniki amerykańskie podały fotografię małpy i jej pastora” .
No i wreszcie ostatnia perełka — fragm ent z charakterystyki roli uniwersytetów
w życiu polityczno - kulturalnym :
„...Profesorem zostawał ten, kto nie mógł zostać niczym lepszym... Opow
iadają, że gdy Teodor Roosevelt przyjmował raz w Białym Dom u sławnego
murzyńskiego pisarza, Bookera W ashingtona, miał wtedy u siebie wśród
gości także kilku białych. Jeden z tych białych czuł się mocno nie w sosie;
pochodził z Południa i nie uśmiechało m u się spożycie śniadania w towarzystwie
kolorowego człowieka, ale na zaproszenie do Białego Domu nie mógł odpowiedzieć
odmownie. Nie chciał jednak Bookera W ashingtona traktować
jako równego sobie. „Nie mogę mówić do niego per „pan” , tłumaczył swej
żonie, ale skoro prezydent zaprasza mnie razem z nim, nie mogę też mówić
do niego per „Żorż” (imię rodzajowe i poufałe, jakie biali zwykle nadają
służącym m urzynom !). „Co robić” powtarzał. Żona była to kobieta z głow
ą — znalazła wyjście. „M ów do niego profesorze” . T ak się stało i sprawa
została rozstrzygnięta...”
M am nadzieję, że czytelnicy znaleźli niejaką przyjemność w lekturze tych
fragm entów „popularnej monografii”, która w moim przekonaniu spełnia
wszystkie warunki epopei — prozą. M a przecież i bohatera — Roosevelta,
którego wspaniałą młodość, pracowite początki, bohaterską walkę z chorobą,
oraz wyczyny kandydackie i prezydenckie obserwujemy na przestrzeni paruset
stronic. M a i „księgi” czy „pieśni” z pięknymi ty tułam i: — Odkrywcy
1 W ynalazcy; Rozbitkowie, trzej królowie drew niani; Prorocy stalow i; Sztaba
złota, czy cielec złoty; Ameryka zgubiona; Roosevelt i Kongres, czyli
sztuka ugłaskiwania zgromadzeń itd. M a w tych „pieśniach” różne zabawne
refreny, powracające jak ten o Hooverze — o parlamencie, o prasie i in.
N o i m a to impoderabilium, drobnostkę — ładunek umysłowy człowieka
kompetentnego.
W tym miejscu ktoś zainteresowany a przewidujący może spróbować takiej
finty: — „Dobrze już, dobrze, choć jak na żarty trochę za długo. Wszyscy
wiemy, że poziom prasy dziennikarskiej, publicystycznej i t. d. podniósł się
znacznie, ale cóż z tego w ynika!” Otóż nie! Zestawianie publicystyki z odpowiednimi
form am i lirycznymi z punktu widzenia środków ekspresji
i celowości gatunków odłóżmy na kiedyindziej. T u chodzi o m odną epikę.
Musimy raz zebrać i unaocznić rzeczy choćby oczywiste, skoro mimo ich oczywistości
mogła powstać m oda tak naiwna i kom prom itująca młodą poezję,