Pokaż treść!

186 EMIGRACJA POLSKA I UNIA RZIJMSKA
szego kleru, ciemnota ludu, który właściwie więcej się oburzał na nowe
ołtarze i ikonostasy, na brody popów i zwyczaje liturgiczne, niż na
zmianę głowy Kościoła, nadzieje nagrody i obawa przed prześladowaniem,
niechęć do łacińskich i polskich „panów11 — wszystko to zrobiło
swoje. Niewielkiej już stosunkowo reszty dokonała siła. Przeciwdziałał
tej reunii polski i katolicki „pan“, szlachcic, bronił się i bolał
szary, często nieznany ksiądz, dłużej jeszcze zakonnik i zakonnica, „na
ostatnim szańcu11 trwały kobiety. Ważniejsze etapy tej wewnętrznej
historii unii za czasów Mikołaja I to gwałtowne „nawracanie^
w r. 1834, urządzone przez prawosławnego arcybiskupa połockiego,
Smaragda, wywołujące protesty, a nawet opozycję ze strony rządu,
wzburzenie ludu z powodu ikonostasów i protesty kleru z powodu nowych
mszałów, protest 111 księży z września 1839 r. choć większość ich
się nawróciła. Jeszcze w r. 1861 pisał Siemaszko, że w uporze trw ają
żony wielu popów, bazylianki witebskie były unitkami jeszcze w r.
1863. Lud oporny utwierdzali w wierze prawosławnej tu i owdzie
kozacy nahajkami i rekwizycjami, duchownych przekonywano usuwaniem
z parafii, degradowaniem na diaczków, zamykaniem w klaszto
rach prawosławnych, w których często panował głód, a triumfowały
szykany. Na Sybir, zdaje się, nie wysłano nikogo. Rzecz ciekawa, że
0 tych wszystkich protestach i oporze W atykan był stosunkowo dobrze
poinformowany przez Polaków, przez pisma, przez nuncjaturę wiedeńską.
Ogromny rozgłos „nawracaniu11 unitów dawali Polacy, opinia katolicka
miała oczy zwrócone na Rzym, niepokojąc się długim jego milczeniem.
To zaniepokojenie wzrosło pod koniec 1838 r. Oto po W łoszech
podróżował następca tronu rosyjskiego i syn cara, wielki książę
Aleksander (późniejszy cesarz). W dn. 16.X II.1838 r. przybył wreszcie
1 do Rzymu. Podróżował incognito, ale mimo to przyjmowano go ze
wszystkimi honorami. W dn. 17.X II złożył wizytę papieżowi; ogromnie
ugrzeczniony, całował go w rękę na powitanie i pożegnanie. Grzegorz
X V I okazywał księciu ogromną attencję, książę odpowiadał na nią
oznakami najgłębszego uszanowania dla papieża. W dn. 13.11.1839 r.
opuścił Rzym. W izyta W. Księcia zaniepokoiła Polaków. W ładysław
Zamojski pisał do Platera, by rozwiewał iluzję, jaka mogła powstać
w W atykanie w związku z tą wizytą. Obawy były płonne,
w Rzymie nie było iluzji. W. Książę nie miał pełnomocnictwa do prowadzenia
pertraktacji, nie prowadzono ich zatem, proszono tylko księcia,
by się wstawił u ojca za katolikami, ale właśnie współcześnie kardynał
sekretarz stanu Lambruschini dzielił się z nuncjuszem wiedeń­