Pokaż treść!

298 TRESCIOFORM NA ZAKRĘCIE
godnie — z drugiej zaś: skromniuśka z natury rzeczy „treść” i dziecięcaufność,
że jakoś tam ocali „m agia słowa” . No bo przecie rzetelnie informować
i opowiadać wierszem nikt nie zamierza. Nikt nie napisze rymami ani Faya,.
ani Jiingera, ani Szołochowa. Tymczasem każdy z tych autorów wytrzym
uje najzupełniej konkurencję z naszymi wierszopisami jeśli chodzi o dostarczenie
rodzynek poetyckich, tej właśnie „magii” . Cóż potem dziwnego, że
„nikt wierszy nie czyta” . Już Sałtykow-Szczedrin, we wspaniałym poczuciu
możliwości prozy szydził z krygowania w rymach i m etrach tego, co można
powiedzieć prosto.
Specyfikacja rodzajów literackich — produkt rozwoju ekspresji, oraz rozszerzenia
tem atyki — nie jest jednak bynajm niej równoznaczna z przydziałem
zakresów. O d początków tej specyfikacji, t. zn. od chwili, kiedy utwór
wierszowany przestał być workiem na wszystko — od metafizyki po sadzenie
bobu i praw idła gramatyczne — kiedy tę rolę „worka” w poczuciu swej samowystarczalności
przyjęła proza, na statycznej (mniej_- więcej) dotąd mapie
„podziału wpływów” poszczególnych rodzajów literackich zaczyna się dynamika,
ruch. Możemy obserwować, jak bogacąca się proza bruździ w coraz
to nowym dominium poezji, aż wreszcie je wykupuje na wyłączne już władanie.
I jeśli jakiś watażka syberyjski mógł się przewrócić w grobie, gdy na wycyganionej
przez Stany Alasce tysiące Yankesów rzuciło się do kopania złota
i oszukiwania Indian, to Lukrecjusza przed czym podobnym na wieść o Diderocie
powstrzymać mogła jedynie solidarność zawodowa. Dydaktyka, historia,
filozofia, moralistyka itd. kolejno, drogą pracowitego wymusu, przepadły
wierszopisom. Dziś wolno im w te krainy zapuszczać się tylko w charakterze
gości — na stylizowany piknik. Z wszechobejmującego (lądy i ...wody)
mocarstwa pani Poezji, w którym „słońce nigdy nie zachodziło” wykrojono
im mały, górzysty i raczej chm urny kraik, zwany Liryką. Nie koniec
na ty m ! Żeby wyciągnąć porównanie do końca, możnaby mówić jeszcze
0 kokwistadorach - kolonistach, którzy i na te szczupłe granice nastają, nie
w ykupując już, ale współdziałając, konkurując — z różnym powodzeniem —
w uprawie terenów dziewiczych. Ale dajm y spokój analogiom i pograniczom.
Ważne jest, że to wszystko odbywa się w myśl praw rozwojowych literatury
1 w jej interesie, ważne jest — co z tego wynika. Otóż wynika jasno awangardowa
rola liryki (jako rodzaju literackiego — w stosunku do innych rodzajó
w !). D ając wyraz artystyczny najintymniejszym, najpierwszym przeżyciom
człowieka opanowującego naturę, ona właśnie m a sygnalizować każdą nową
zdobycz, każdą nową „form ę wewnętrzną”, każdy nowy środek wyrazu.
Wszystkie najlepsze siły, zdolności i przeczucia wierszopisów w tę stronę powinny
być zwrócone, bo tu leży racja bytu, differentia specifica (w sensie
tendencji oczywiście, nie zakresu!) ich zawodu. Doskonałość wyrazu
(t. zn. najwłaściwsza proporcja nieuchwytności z intensywnością) opatentowana
w „małej (z natury rzeczy) formie” wobec historyków literatury, oto
legitymacja wierszopisów, jedynie gw arantująca im kąt spokojny na Parnasie
— jeśli nie w roli „ klasyków tem atu”, to przynajmniej w tamecznym
muzeum rzemiosł artystycznych.
Jednakże odkrywczość dana jest tylko niektórym i tylko niekiedy, a w irtuozeria
czysto rzemieślnicza w zakresie „małej formy” nie pociąga ambitnych.
Stąd też zerkanie ku „wielkiej formie”, ku poematowi, gdzie jako dodatkowe
środki ekspresji (poza czysto fizyczną możliwością nieskrępowane--