Pokaż treść!

O BOLESŁAWIE K0SK0WSK1M 203
eja“ przez samo zestawienie u stylisty, nigdy nie dającego się wyprowadzić
z przyrodzonej równowagi, stwarza swoistą barwność, nacisk,
pełen dyskretnego humoru, akcent pewnej bonhomie, jak gdyby dojrzało
się w przelocie błyski ironii z za okularów rozumnego wykładowcy.
Proza ta bywa w miarę obrazowa,5) na tyle, na ile przystoi to klasykowi,
który okrasza niekiedy wywód trafnym i w miarę malowniczym
porównaniem, lecz nie goni za ozdobnością. Jest to styl, jeśli rzec tak
wolno, syntetycznej relacji, sprawozdawczy w sposób szczególny, kto
wie, czy nie kształcony na regułach epizmu, na tym, co zawsze pozostanie
aktualne w pamiętnikarzach i dziej opisach takich, jak Tucydydes
lub Tacyt. Posługuje się darem elokwencji stylistycznej, która zabiega
o celność, dokładnej, prosto do punktu upatrzonego zmierzającej, nie
przeładowanej szczegółami, zachowującej proporcje. Sądzić wolno,
że z górą wiek temu Stanisław Kostka Potocki, prawodawca smaku i delikatny
jego koneser, taki styl uczony a swobodny w wskazaniach
swych miał na myśli.
Do podbudowania talentów prozaika służyła tu umiejętność porównawcza
zestawień, tak baczny dobór cytat, tak wierne i dyskretne korzystanie
z archiwalnych i woluminowych źródeł, że, dzięki podobnemu
kunsztowi kompozycyjnemu, nieraz roztacza się nam przed oczami
w znacznym skrócie obraz plastyczny, jak wypukła mapa. Jako człowiek
dobrych manier, nie gardzi czasem Koskowski odrobiną wykwintnej
ironii, nawet sarkazmu, lecz raczej, trochę konwencjonalnie, woli
przerysowywać in plus, niż nie oddać należytej miary6). Pełen kurtuazji,
nie chciałby nigdy uchybić, nie powątpiewa o dobrej woli u innych,
chociaż wykazuje im błędy i potknięcia, w superlatywach jego, które
zdawać się nam mogą niejednokrotnie przesadne, znać elegancję, tak
rzadką obecnie, równego z równymi przestającego. W taki to sposób
bez wyrachowania tworzy niekiedy stronice o podźwięku szlachetnego
kruszcu; tak to okres oratorski, kończący wspomnienie o Clemenceau,
lub niezapomniany artykuł po śmierci Józefa Piłsudskiego — rozwinięty
bywa i do konkluzji przywiedziony z powagą i naturalnością Rzymianina.
Podobne portrety — tradycjonalistyczne i spętane konwencją
literacką w samym swym gatunku formalnym — sprowadzone do formuł
ogólnych, do wniosków abstrakcyjnych, zwięźle i skrycie wbudowanych,
m ają dawny i świetny rodowód, bodaj sięgający jeszcze Teofrasta
i Plutarcha.
5) N p. „A le i on w ied zia ł, że n o w e życie p ow sta je n ie gd zieś przypadkow o, lecz
właśnie na starym gruncie, ch o ćb y w szczelin ach zm u rsza łe j b u d o w li“ .
6) W ey g a n d — „n iezrów nany dyplom ata", R ibot — „n iep osp olicie d ośw iad czony
polityk" itp. j . J t