Pokaż treść!

202 O BOLESŁAWIE KOSKOWSK1M
kąd decyduje o rozplanowaniu i zwężeniu badanego terenu; jeśli będzie
w tym część prawdy, to nikt chyba nie ośmieli się odmówić podobnemu
wejrzeniu jego głębszej i uchwytnej racji. W oglądzie takim
bowiem nie ma nic z partykularza, nic z parafiańszczyzny, mierzącej
sprawy świata łokciem własnych opłotków, jest przeciwnie rozpiętość
horyzontów, co więcej — we wszelkim wartościowym — realne liczenie
się z nimi. Dla Koskowskiego Europa wczorajsza i dzisiejsza, to nie
było papierowe pojęcie kontynentu, tym bardziej obiekt, podatny do
kazuistycżnych matactw, lecz codzienna, konkretna rzeczywistość cywilizacji,
zespół sprawdzalny i uchwytny, jak pulsowanie własnej dłoni,
trzymającej pióro. Przez to zapewne publicysta ten, każdym fibrem
włączony w żywą treść europejskości, i tak wierny swym umiłowaniom,
wyzbyty był całkowicie grandilokwencji, najzupełniej nie skłonny do
alegoryzmu, tej podpory mózgów wątłych i ambitnych. Wszelkie zapatrywania
jego obce były, jak się rzekło, zesztywnieniu doktryny,
a bliskie tym uczuciowym ośrodkom, które stanowiły podstawowy fundament
osobowości publicznej Koskowskiego — ośrodkom patriotyzmu.
„A cóż dla Polski" — zdanie to nawraca, jak leitmotyw ukryty, zawsze
istnieje domyślnie, to jest tutaj potencjalną troską. Toteż — niezależnie
od tego, jakie będą w przyszłości wyroki historii — dziś już
stwierdzić można, że w „generał-gubernatorstwie prywislinskawo kraja
“ był Koskowski jednym z tych nielicznych, którzy mieliby o sobie
prawo powiedzieć, że myślą i piszą tak, jakby żyli w stolicy —■nadchodzącego
państwa.
Koskowski posiadał wybitną zdolność jasnego wykładu i wypowiadania
myśli w aluzyjnych skrótach; miał dar przejrzystej, nieco suchej,
w sedno trafiającej charakterystyki, z zarysu dobywającej nieznacznie
główne jego linie. Dobitność i naturalność tonu, oszczędność słowa
i jego jędrność, szlachetna powściągliwość uczuciowa wsparte były
o bystrą pamięć, tę nieodzowną pożywkę lakonizmu. Nie znaczy to, by
brak mu było wy cieniowania; przeciwnie, styl ten — jeśli tak wyrazić
się godzi — nawskroś rzetelny, czerpiący z obfitych rezerw, lecz nic nie
mający do zatajenia, zastanawiający się całkowicie za tym, co wypowiada,
nie ubiegający się o efekt — pozbawiony był solenności, celebrowania,
wynoszenia na piedestał. Umiał zachować tę istotną, wstydliwą
godność, która nie gardzi wyrażeniem plastycznym, gdy trzeba,
dosadnym,4) mogącym u tak wykwintnego prozaika razić podniebienia
pięknoduchów. W yrażenia takie, jak ta „niesłychanie siarczysta opozy-
4) N p . „zdaw ało się, że się (arm ia angielska) w ręcz rozłazi".