Pokaż treść!

194 EMIGRACJA POLSKA I UXIA RZ1JMSKA
Nie ulega wątpliwości, że słowa papieskie o prawości Mikołaja nie
mogły się podobać Polakom, tylko, że gdy jedni uważali je 1— i słusznie
— za nic nieznaczące, dla, formy raczej, niż z przekonania użyte
wyrażenia, to inni wzięli je na serio i dopatrzyli się w nich pochwały,
implicite, postępowania carskiego, a tern samem i jego kroków w sprawie
polskiej. W rezultacie, ogólnie biorąc, przyznać trzeba, że akt papieski
nie przyniósł spodziewanego skutku. Opinii katolickiej nie powiedział
nic nowego, bo o odpadaniu unitów już wiedziała, rządu rosyjskiego
bynajmniej nie powstrzymał, za to zranił jeszcze bardziej
część emigracji polskiej, tak jak i zdziwił część opinii katolickiej owem
podkreśleniem prawości cesarza, a więc uniewinnieniem go właściwie—
jak sądzono — w sprawie prześladowania Kościoła.
Mówiło się wyżej, że kasata unii w r. 1839 na Litwie i Rusi spadła
jak grom na społeczeństwo polskie. Próbowało też ono ratować to, co
się dało z resztek obrządku unickiego. Pobudki tej działalności były
niewątpliwie przedewszystkiem narodowe, polityczne. I w Rosji przecie
i w Galicji unici byli silnie związani z polskością. Od tej polskości
z trudem wyzwalał się Siemaszko — przedtem nim wyzwolił się z ram
katolicyzmu. Polakami właściwie byli biskupi chełmscy, jak choćby
Szumborski, który się uważał za „szczerego Polaka i wiernego syna
Polski", silnie spolonizowani byli i uniccy Rusini w Galicji. Ratowanie
unii było zatem i ratowaniem polskości. Nie należy jednak wykluczać
tu i motywu czysto kościelnego, religijnego, tembardziej, że jedno
z drugiem, a więc polskość z katolicyzmem, tak jak prawosławie z rusyfikacją,
były ściśle związane wówczas na terenach Europy wschodniej.
Na terenie Litwy i Rusi ratowanie resztek unii było ogromnie
utrudnione wobec bezwzględności władz rosyjskich, tu unia była skazana
na zagładę i nic jej uratować nie mogło, aczkolwiek w wielu
miejscowościach księża łacińscy i ziemianie polscy próbowali podtrzymywać
„upornych". Ratować unię można było jeszcze w Galicji
i Królestwie, choć w tem ostatniem było to bardzo utrudnione ze względu
na drażliwą czujność rządu rosyjskiego. Znacznie łatwiej pod pewnemi
względami można to było jeszcze robić w Galicji. Jeżeli chodzi
o wpływy rosyjskie w tym kraju, to rok 1839 miał i tu znaczenie
ogromne. Były to narazie wpływy kulturalne, narodowościowe, ale
wraz z nimi szły i polityczne oraz religijne.
Niebezpieczeństwo dostrzeżono z kilku naraz punktów i postanowiono
mu przeciwdziałać. Przede wszystkim zwrócił na nie uwagę nuncjusz
wiedeński, Ludwik Altieri, choć inicjatywa nie wyszła od niego, lecz
od osób, które go informowały. Już w styczniu 1839 r. pisał do kard.