Pokaż treść!

198 O BOLESŁAWIE KOSKOWSKIM
nego natręctwa parweniuszy. Istniał niepisany kodeks obyczajów
i rzeczywista swoboda obejścia, wynikająca z umiaru, właściwych proporcyj
i wstrzemięźliwej naturalności. To też rozważny, prawdomówny,
przychylny publicysta, jakim był Koskowski, lojalny partner, podoba
jący sobie w perswazji, dokładnie sformułowanych stwierdzeniach,
w doborze spokojnych argumentów, ożywiony dobrą wolą, przenikliwością
i statecznym rozumem, do końca zachował styl i postawę człowieka
klubu, rozjemcy, trwającego przy swych przekonaniach i, co
więcej, zasadach.
Dyskursywny jego weredyzm miarkowany był rozwagą i wyrozumiałym
uporem: pzeświadczeniem, że w swobodnej wymianie myśli
można, jeśli nie przekonać, to wpłynąć na przeciwnika; że w ten sposób
kształtują się idee, bezpośrednio wpływające na realność, na byt
społeczeństwa, na dzieje i dorobek narodu. Nie ma tu rozdziału pomiędzy
myślą poznawczą (jaki bywa u doktrynerów wszelakiego pokroju,
a także sceptyków i niedowarzonych sofistów) a działalnością, form ującą
doraźnie przebieg wypadków — są to dwie sfery tej samej energii,
aktywności w istocie umysłowej, która przecież nie poprzestaje na abstrakcji.
Nie ma tutaj także wyprzedzania wydarzeń, naginania ich do
chwilowych potrzeb rozjątrzonego uczucia, owego „daru wieszczenia",
który nie przestaje panoszyć się wśród licznych polskich publicystów.
Można nie podzielać takiej wiary (czy choćby szczytnej iluzji), nie podobna
odmówić jej siły sprawczej, nie uznać w niej potężnego, a zwłaszcza
trwałego motoru. Bo jeśli co zadziwia w niezmordowanym pisarstwie
politycznym Koskowskiego, to brak wszelkiej improwizacji, to w y­
trzymana jego ciągłość.
Zaznaczyć trzeba, że autor słów tych nie czuje się powołanym do
bliższego rozpatrywania rzeczowej treści tego pisarstwa, do rozstrzygania
o jego zagadnieniach; innej wymagało by to wiedzy, odmiennego
zasobu doświadczeń. Lecz nawet nie godząc się na systemat Koskowskiego
(lub godząc się tylko fragmentarycznie), stwierdzić należy jego
istnienie, wsparte o pewną szkołę myślenia, o zasobną naukę, o giętką
i precyzyjną dyscyplinę intelektualną. Nie na darmo Koskowski raz po
raz akcentuje i obawiać się można, iż z nadmierną akcentuje pieczołowitością,
fakt w oczach jego niewątpliwy, że „daleko, zaprawdę, jesteśmy
w Polsce od tego, aby myśleć politycznie11. Dla tego światłego prawicowca,
obcego sztywnemu, a zwłaszcza ciasnemu dogmatyzmowi, dla
niego, który marzy o swym „narodzie jako prawdziwie dojrzałym politycznie",
„nawet t. zw. konserwatyści posługują się językiem kawiarń
i wieców". Tu, mimo pokrewieństwa idei, rozdzieli go najgłębsza róż-