Principi evropskog regionalizma - Centar za regionalizam

može posedovati slobodarski duh. Prolazne strasti, slučajne okolnosti mogumu dati spoljne oblike nezavisnosti; ali despotizam potisnut u unutrašnjostdruštvene zajednice ranije ili kasnije izroni na površinu” (Tokvil, 1990: 56-57; kurziv J. K.). Kako, osim načelne konstatacije o njegovoj belodanoj aktuelnosti,naročito za zemlje koje čine prve korake u demokratskoj tranziciji,prokomentarisati citirano stanovište?Poći ćemo, pre svega, od konstatacije da opština spada među najstarijei čoveku najbliže teritorijalne zajednice interesa. Na tom tragu,Veber (M. Weber) pokazuje kako je antički polis postajao institucionalna“opština”. Međutim, tek uključivanjem grada u veliku helenističku ili rimskudržavu, nastao je u antici pojam “opštine” nasuprot “državi”, preciziranavedeni autor i podseća da je time, s druge strane, oduzeta političkasamostalnost polisa. Za razliku od antičkih vremena, srednjevekovni gradu Zapadnoj (Severnoj i Srednjoj) Evropi imao je od početka svog nastankakarakter commune, naglašava Veber, da bi ukazao na čuveno, najjezgrovitijenačelo građanske emancipacije sadržano u narodnoj izreci: Gradski vazduhoslobađa (Veber, 1976: Tom 2, 319-330; 350-351).Ovu izvanrednu ideju varira i Fridrih Hajek (F. A. Hayek) kada zapisuje:“Skoro sve što odvaja civilizovano od primitivnog društva blisko jepovezano s velikim naseobinama ljudi koje nazivamo ‘gradovi’, i kada govorimoo ‘uglađenosti’, ‘uljudnosti’ ili ‘učtivosti’, mislimo na način života ugradovima... Ono što u naprednim civilizacijama čini da često dokoličarskiživot na selu izgleda kao ideal kultivisanog života, jeste i mogućnost sela dauživa u onome što je stvoreno u gradu” (Hajek, 1998: 289).Dakako, bez obzira što se opština u izvornom smislu razvila bezuticaja državne vlasti, danas nije moguće zaključiti kako opštinski interesiprincipijelno egzistiraju izvan i nasuprot interesima globalne političkodržavnezajednice. S druge strane, opština je u modernim sistemima vlastiprečesto izložena imperijalnim nasrtajima moći centralnih aparata vlasti.Zato ima ne malo autora koji uočavaju njenu krhkost i neizvesnost autonomnogodržanja u budućnosti.Danas je opštinska vlast obično ograničena na upravne funkcije.Opština je subjekt i privatnog i javnog prava. Kao subjekt privatnog pravamože imati svoje imanje različito od državnog, a kao javno-pravni subjekt,donosi pojedinačne norme koje važe samo za specifičan opseg lokalnihinteresa, na ograničenoj teritoriji i uz kontrolu državnog aparata. SlobodanJovanović, u tom kontekstu, primećuje da “kao javno-pravna korporacija,opština raspolaže jednom vlašću pozajmljenom od države”. No, ta činjenica,kao i državni nadzor, ne znače podvrgnutost opštinske vlasti zapovestimadržavne egzekutive: “Opštinska vlast ne stoji prema centralnoj vlasti kaoniža upravna vlast prema višoj... opštinska vlast dužna je držati se zakona,ali ne i uputstava centralne vlasti”, precizira navedeni autor (Jovanović,1990: 397-398).23