DE MORBIS ARTIFICUM DIATRIBACAPUT XXVIIDE BALNEATORUM MORBISCAPÍTULO XXVIISOBRE LAS ENFERMEDADES DEBAÑEROSInter publica Aedificia quibus Romana Civitas adluxum usque eminebat, nil publicis Thermis maqgnificentiusolim visebatur, ac qualis esset illarummagnitudo ex earundem Cadaveribus, ac reliquiassemisepultis Satis etiamnum dignoscitur, Nequesollum Romae, sed in aliis quoque Civitatibus, inprivatis Aedibus, in Villis ipsis, Balnea conspiciebantur,summa impensa constracta, adeo ut severissimusmorum Civium carpens, scripserit: Pauperemac sordidum sibi Viteri, nisi pariete magnis, ac pretiosiorbibus refulgerent, nisi Alexandrina marmoranumidicis crustis distincta essent, nisi Vitro absconderenturcamerae, nisi aquam argentea Epistomiafunderent. Jam obsolevit Thermarum usus, acpene modum ignoraremus quo Balneis Medici ipsiutebantur, nec non vocabula ipsa, structuram, ac totalia situ digna, nisi And. Baccius in Opere suo laudatissimode Thermis, Mercurialis in sua Gymnastica,Sigonius noster Jure Antiq. Rom. Termarumhistoriam e tenebris reuissent, et absoluissent. Cumin popularium gratiam itaque abImperatoribus constructa essent Balnea, et quaelibetUrbis Regio publicas Thermas haberet, ut, cumluberet, quod quotidie fieri solebat, cum Viri, tumfoemina parvo sumptum lavarentur, dum quilibet,posset, quarante lavari, ut ait juvenalis, et Puerigratis lavarentur, ut ex eodem Satyrico habemus:Nec pueri credunt, nisi, qui nondum aere lavantur.Innumerbilem profecto credendum est fuiste Servorum,ac Servarum turbam promiscuam, quae continuoin Thermis pro hujusmodi ministerio diu noctuqueimmoreretur, quos Balneatores, seu Aquariolosappelabant. Hanc igitur Operariorum turbamEnhydrobiam, in locis humidis concamerati degentem,et corporibus lavandis intentam, modo in Calidario,modo in Tepidario, modo in Frigidario sudoribus,sordibus, unguentis quoque, quipus erant de-Entre los edificios públicos que se destacaban enRoma por su suntuosidad, ninguno se podía visitarque fuera más magnifico en otro tiempo que lastermas públicas y se distingue incluso ahora bastantebien cuál era su grandeza por sus ruinas y restosa medio sepultar. Y no sólo en Roma, sino tambiénen otras ciudades, en las casas particulares e inclusoen las mismas "villas" se podían contemplar estosbaños construidos sin reparar en gastos, hasta elpunto de que Séneca' , el severísimo censor de lamoralidad pública, criticando este lujo de los romanos,dejó escrito que "uno se considera (ahora) pobrey zafio si sus paredes no relucen con grandes ybrillantes espejos, si los mármoles de Alejandría noestán adornados con incrustaciones de Numidia, siel techo no está recubierto de cristal, si el agua nocorre de grifos de plata". Ya se ha perdido el uso delas termas y hasta casi ignoraríamos el empleo quelos mismos médicos hacían de los baños, así comosus nombres, su estructura y tantas cosas dignas deser conocidas si no fuera porque And. Bacci, en sualabadísima obra De las termas, Mercurial, en suGimnástica, y nuestro Sigonio, en su Del derechoantiguo romano, nos han trazado la historia de lastermas, arrebatándosela a las tinieblas. Así pues,dado que los Emperadores construyeron los bañospúblicos para ganarse el favor popular y cualquierbarrio de la ciudad tenía sus termas públicas con elfin de que, a gusto de cada uno y ello solía ocurrirtodos los días —, tanto los hombres como las mujeresse bañaran a muy bajo precio, pudiendo cualquiera,como dice Juvenal, "bañarse por un cuartode as", haciéndolo los niños gratis (como se deducedel testimonio del mismo poeta Satírico: "No se locreen ni los niños, a no ser los que se bañan sin pagar"),se impone la idea de que debía de haber unaconfusa multitud innumerable de esclavos y esclavasa los que llamaban "bañeros" o "aguadores"157
inquam, creyere licet variis aegritudinibus obnoxiosfuiste, at Cachexiae, crurum tumoribus, ulceribus,inflationibus Anasacae. Ex Lucilii carmine, quaeagerentur ab hujusmodi ministris, dum corpora forum,qui Balnea adibant, curarent, Satis apparet.Scabor, supellor, desquamor, pumicos, ornor, expilor,pingor.Quamvis jamdudum obsoleverit antiquusBalnearum usus, seu quod Gymnasticae exercitationeset hipase obsoleverint, in quórum gratiamBalnea videbantur extracta, seu quod Veteres, utnonnulli credunt, Indusiorum, ac Interularum linearumusum non habarent, ac sollum laneis vestibusuterentur, ideoque ad sordes abstergendas illis necessaria,foret frequens lavatio, adhuc tamen in Urbe,et populosi Civitatibus, aliqua perstant Balnearumvestigia ad valetudinariorum usum, quamvisetiam nonulli pro decoratione, et munditie per aestatemBalnea aquarum dulcium adire soleant. Nostrahac aetate, qui infections aliquas cutaneashabent, ut scabiem, psoram gallicam luem, Balenaista, et Hypocausta adeunt, ubi Balneatores aquatepida ipsos rite abluunt, ac saepe parvas cucurbitulasscarificatas toti corpori apponunt, sanguinemSatis liberaliter educendo, sicque lotos, perfrictos,et minutatim intercisos, domum dimittunt, idquepersaepe, tum Negri, tum Balneatores sine Mediciconsilio agunt; quod num bene, ipsi viderint; profectomihi non raro contigit, nonnullos ex his videre,qui consulto talem curationeis formam in semetipsistentarint, in súmmum discrimen perductos, etobnimiam sanguinis copiam cucurbitulis extractamfere examinatos, cum interdum ad 3. vel 4. librassanguinem educant. Opinio enim apud nonnullosobtinuit, sanguinem cutaneum notae longe inferioresesse ab illo, qui Venis majoribus educitur, quasisanguis per cucurbitulas eductus floridior non esset(incisis Quispe arteriolis capillaribus) Quam sanguisincisae Venae, qui atrio Samper apparet. Istaergo Balneatores huic Arti adicti, quantum aobservarelicuit, pallidi sunt, Guridi, subtumidi, cachectici,ac interdum ab iis morbis corripiuntur, a quipuscaeteros sanare contendunt. Ne cum taedio ea repetantur,quae superius sunt dicta, ad cachexiam, etconsimiles affectus curandos, hic nihil aliud adjiciam,muneri meo satisfactum putans, si solluminhuma, quipus affectibus praeter naturam, hic, velille Artifex premi soleat. Non enim in hoc meoOpusculo Mens est integros Morborum Tractatus,et absolutas ex asse curaciones, cum magna formularumsupellectile monita quaedam pro feliciori Artificumcuratione suggerere.que permanecían día y noche en las termas encargadosde su funcionamiento. Hay que pensar quetoda esta turba acuática de trabajadores que se pasabala vida en lugares húmedos abovedados, dedicadaa lavar los cuerpos, unas veces en el caldario,otras en el tepidario y otras en el frigidario y ocupadasen secar sudores, limpiar inmundicias, quitarcremas con las que se embadurnaban y en practicarla depilación; hay que pensar, repito, que estosaguadores estaban expuestos .a distintas dolencias,como caquexia, tumores en las piernas, úlceras, inflamacionesy anasarca. Por un poema de Lucilioqueda bien a las claras qué tareas realizaban talesayudantes al cuidar de los cuerpos de los que iban atomar un baño: “Soy rasurado, soy depilado, soydescamado, soy alisado con la piedra pómez, soyataviado, soy depilado totalmente, soy embadurnado”(He mantenido la voz pasiva del texto porquela acción la realizaban los trabajadores de las termasy por eso se contagiaban de las mismas enfermedades)Aunque hace ya tiempo que se perdió elantiguo uso de los baños (bien sea porque han caídotambién en desuso los ejercicios gimnásticosque, al parecer, motivaron la construcción de aquéllos,o bien porque los antiguos, como algunoscreen, al no usar camisas y ropa interior de lino,sino únicamente prendas de lana, tenían, por lomismo, necesidad de frecuentes baños para quitarselas inmundicias), todavía, sin embargo, en Roma yen ciudades populosas perduran algunos restos debaños, para uso de enfermos, aunque también suelenacudir algunos durante el verano a los baños deagua dulce en busca de acicalamiento y aseo. Enesta nuestra época, los que padecen infecciones dela piel — como sarna, tiña, morbo gálico — frecuentanestos baños e hipocaustos en donde los bañeroslos bañan debidamente en agua tibia y confrecuencia les aplican en todo el cuerpo unas pequeñassanguijuelas escarificadas, extrayéndolessangre en abundancia, y tras haberles así lavado,dado friegas y tajado superficialmente, los devuelvena sus casas; y con frecuencia esto lo hacen tantolos enfermos como los bañeros sin consejo delmédico. En cuanto a si hacen bien o no, allá ellos;de mí sé decir que no pocas veces me ha tocado vera algunos que habían ensayado deliberadamente talsistema de curación en si mismos y corrieron ungrave riesgo, encontrándose casi a dos pasos de lamuerte debido a la cantidad de sangre extraída conlas sanguijuelas, pues a veces se sacan hasta tres ocuatro libras de sangre. Algunos mantienen la teoríade que la sangre cutánea es de mucho menor158
- Page 4 and 5:
El Instituto Nacional de Seguridad
- Page 6 and 7:
ÍNDICE DE CONTENIDOSTRATADO SOBRE
- Page 8 and 9:
XXIV. Lapicidae (Canteros, Trabajad
- Page 12 and 13:
DE MORBIS ARTIFICUM DIATRIBALas man
- Page 14 and 15:
Módena y Países Bajos), pueden ha
- Page 16 and 17:
Ramazzini le lleve a citar admirado
- Page 18:
Cabe resaltar la grandiosa labor ll
- Page 22 and 23:
Morbis Artificum subiturum video, v
- Page 24:
Cum ad Aegrotum deveneris, interrog
- Page 27 and 28:
gingivarum ulcera, artuum dolires a
- Page 29 and 30:
Asthamatis speciera quamdam describ
- Page 31 and 32:
metallorum, , & fosfilium, quae hab
- Page 33 and 34:
Naturae consilio, u tunde malum pro
- Page 35 and 36:
electrolítica. Esta técnica se ut
- Page 37 and 38:
motum impediiffe. Nimius effem, fi
- Page 39 and 40:
ob torporem inductum, & vim fentien
- Page 41 and 42:
Esta última vía de entrada se enc
- Page 43 and 44:
corium, per quod Mercurius alioquin
- Page 45 and 46:
DE MORBIS ARTIFICUM DIATRIBACAPUT I
- Page 47 and 48:
Ut ad penfum meum redeam, chymicis
- Page 49 and 50:
opera indigent. Mirari autem defii,
- Page 51 and 52:
Comentario:El autor comienza su art
- Page 53 and 54:
DE MORBIS ARTIFICUM DIATRIBACAPUT V
- Page 55 and 56:
DE MORBIS ARTIFICUM DIATRIBACAPUT V
- Page 57 and 58:
Specularii ergo Artifices, Mercuriu
- Page 59 and 60:
Fere colorum materiam e mineralium
- Page 61 and 62:
DE MORBIS ARTIFICUM DIATRIBACAPUT I
- Page 63 and 64:
Comentario:Ramazzini reconoce la du
- Page 65 and 66:
Sero vaccino, atque amulfionibus fe
- Page 67 and 68:
adfcribunt Recentiores , uti Caefal
- Page 69 and 70:
ergo tunc temporis oblaedit Artific
- Page 71 and 72:
Mitridatum, ac ea quae fpecifica vi
- Page 73 and 74:
DE MORBIS ARTIFICUM DIATRIBACAPUT X
- Page 75 and 76:
ComentarioLo que más me ha llamado
- Page 77 and 78:
lassitudinem incideret, tunc miser
- Page 79 and 80:
Fascinationem similiter, quae per o
- Page 81 and 82:
Ya, hace unos 2500 años, en Babilo
- Page 83 and 84:
Desde cualquier percepción, consid
- Page 85 and 86:
utebantur Fullones ut Veftes purpur
- Page 87 and 88:
maligna Serofitate, in Vulgus vagar
- Page 89 and 90:
in publicas vias conjectis, ob grav
- Page 91 and 92:
Chymicos tam de urina resentí homi
- Page 93 and 94:
mascarillas respiratorias adecuadas
- Page 95 and 96:
qui claufo Cubiculo, & ubi mullum f
- Page 97 and 98:
hujufmodi minifteria ad loca vilior
- Page 99 and 100:
femper licet, aliquid labis humorib
- Page 101 and 102:
DE MORBIS ARTIFICUM DIATRIBACAPUT X
- Page 103 and 104:
corporibus enim obefis, & ubi craff
- Page 105 and 106:
Spirituum Medicina juxta Modernos o
- Page 107 and 108:
DE MORBIS ARTIFICUM DIATRIBACAPUT X
- Page 109 and 110:
Id autem tribus ex causis agebant,
- Page 111 and 112:
DE MORBIS ARTIFICUM DIATRIBACAPUT X
- Page 113 and 114:
eddit, non tam funefta eft, nec tam
- Page 115 and 116:
Comentario:En la naturaleza el ciel
- Page 117 and 118: egregié explicat Martinnus noster
- Page 119 and 120: potissimum in iis Nutricibus, quae
- Page 121 and 122: Nutrices proprio Viro penitùs segr
- Page 123 and 124: cos ductus propellendo versus mamma
- Page 125 and 126: quae nunquam nubunt, lac in mammis
- Page 127 and 128: Si verò passiones hystericae à ni
- Page 129 and 130: se ipsas sensim exhauriunt, & Infan
- Page 131 and 132: pítulo, como pústulas, sarna, cos
- Page 133 and 134: DE MORBIS ARTIFICUM DIATRIBACAPUT X
- Page 135 and 136: aceto extractio, ut chymicae operat
- Page 137 and 138: quuae per Spiritum Sal. Armoniaci f
- Page 139 and 140: Non femel, nee fine admiratione mih
- Page 141 and 142: tempus faltem, quo tali minifterio
- Page 143 and 144: tos de Hajji Firuz Tepe en los Mont
- Page 145 and 146: succo fermentatur, et fauces non so
- Page 147 and 148: Romanos quoque ab Urbe condita usqu
- Page 149 and 150: Comentario:¿Qué otra cosa hay par
- Page 151 and 152: DE MORBIS ARTIFICUM DIATRIBACAPUT X
- Page 153 and 154: quodcumque ex lino contextum opus a
- Page 155 and 156: DE MORBIS ARTIFICUM DIATRIBACAPUT X
- Page 157 and 158: volatilium, quibus ad turgentiam sa
- Page 159 and 160: DE MORBIS ARTIFICUM DIATRIBACAPUT X
- Page 161 and 162: El Instituto Nacional de Silicosis
- Page 163 and 164: His addendum, quod dum linteamina,
- Page 165 and 166: obruantur, ut infra aquam demersa p
- Page 167: das, fungicidas, nematocidas y otro
- Page 171 and 172: Los baños de más reconocido prest
- Page 173 and 174: modum illos curandi varium inibi es
- Page 175 and 176: morborum in pejorem statum lapsus.
- Page 177 and 178: con óxido metálico para formar un
- Page 179 and 180: doctiffimus Mercurialis, ubi ait, f
- Page 181 and 182: Comentario:Tras la lectura del Cap
- Page 183 and 184: data opera, ad hujusmodi spectaculu
- Page 185 and 186: DE MORBIS ARTIFICUM DIATRIBACAPUT X
- Page 187 and 188: more habet publicos proventus condu
- Page 189 and 190: Lo que ocurrió antes del 70, en el
- Page 191 and 192: cui Herus Chremes respondes: Refina
- Page 193 and 194: nonfic autem Pulmones, qui in viole
- Page 195 and 196: purinvocat Hippocrates, ulcus callo
- Page 197 and 198: Comentario:El capítulo XXXIII de B
- Page 199 and 200: DE MORBIS ARTIFICUM DIATRIBACAPUT X
- Page 201 and 202: magis in medio, quam in extremitati
- Page 203 and 204: DE MORBIS ARTIFICUM DIATRIBACAPUT X
- Page 205 and 206: sicuti & tenuissiman diaetam, quoti
- Page 207 and 208: DE MORBIS ARTIFICUM DIATRIBACAPUT X
- Page 209 and 210: horas aliquot interpolate opere suo
- Page 211 and 212: anhelitus cohibitione opus est ad a
- Page 213 and 214: Comentario:Una peculiar voz…No mu
- Page 215 and 216: initium morbis pectoris, fluxiohibu
- Page 217 and 218: tanquam id morbid anfa extitiffet;
- Page 219 and 220:
mox allium pane comedit; & in confu
- Page 221 and 222:
Para Ramazzini las causas determina
- Page 223 and 224:
undur, uti acutae febres, morbid pe
- Page 225 and 226:
Golpes derivados de aparejos o con
- Page 227 and 228:
sunt Deuteronomii verba: Habebis ex
- Page 229 and 230:
considerandam inquit; siquidem si c
- Page 231 and 232:
is sigillum, et tristissimam mortis
- Page 233 and 234:
Comentario:A veces los técnicos no
- Page 235 and 236:
DE MORBIS ARTIFICUM DIATRIBADE LITE
- Page 237 and 238:
damna, quae cacochylian, licet Jovi
- Page 239 and 240:
cujus propia est prudentia, ut Merc
- Page 241 and 242:
Privilegio, impune incedant; quod n
- Page 243 and 244:
sui , ut hujusmodi capillamentis ,
- Page 245 and 246:
erat, ac ordo. Sic Homerus: Ut lavi
- Page 247 and 248:
um Profesores, sed cum moderamine i
- Page 249 and 250:
cometidos por tanto impío como deb
- Page 251 and 252:
in charta apparet impressum totum i
- Page 253 and 254:
Al grupo de operarios que realizan
- Page 255 and 256:
temporis progressu desterré robar
- Page 257 and 258:
ción, regular adecuadamente los si
- Page 259 and 260:
fuerit, Helmontius, ipfemet refert
- Page 261 and 262:
DE MORBIS ARTIFICUM DIATRIBACAPUT I
- Page 263 and 264:
ium certe laboriosumest, brachiis p
- Page 265 and 266:
Iidem quoque gibbosi evadunt ex con
- Page 267 and 268:
DE MORBIS ARTIFICUM DIATRIBACAPUT V
- Page 269 and 270:
abajo, ya que el serrín le caen so
- Page 271 and 272:
opere vacare. Nec tanti lucrum face
- Page 273 and 274:
mum rapido, mirum non eft figraviff
- Page 275 and 276:
pasaban largas jornadas en las mism
- Page 277 and 278:
jurgis extat Mons Festinus dictus,
- Page 279 and 280:
Comentario:A modo de introducción
- Page 281 and 282:
in mare cecidit; nunc autem reperto
- Page 283 and 284:
sensibili perspiratu, locus enim in
- Page 285 and 286:
DE MORBIS ARTIFICUM DIATRIBACAPUT X
- Page 287 and 288:
necnon a sitis & inediae tolerantia
- Page 289 and 290:
Tirando tórtolas o codornices en l
- Page 291 and 292:
ex hac mixtura acres particulas com
- Page 293 and 294:
no contaminamos nuestros ríos. Tra
- Page 295 and 296:
dentem, honestisque moribus praedit
- Page 297 and 298:
moderatio. Iis quae carnibus abstin
- Page 299 and 300:
non atis noctu somnum captasse vide
- Page 301 and 302:
Quoniam vero quearere quis posset,
- Page 304 and 305:
DE MORBIS ARTIFICUM DIATRIBAHipócr
- Page 306 and 307:
jardín de Antonio Castor y conoci
- Page 308 and 309:
con el título de Methodus curandis
- Page 310 and 311:
CelsoAulo Cornelio Celso (ca.25 a.
- Page 312 and 313:
capaz de realizar las operaciones d
- Page 314 and 315:
ta el 25%: unos 4 L) y extravascula
- Page 316 and 317:
sia. Diágoras y Erasístrato lo co
- Page 318 and 319:
Ha quedado obsoleta, aunque se la p
- Page 320 and 321:
gisto + cenizas o Metal = flogisto
- Page 322 and 323:
pas antes de quedar el que ahora ti
- Page 324:
ENSAYO “De Morbis Artificum Diatr