DE MORBIS ARTIFICUM DIATRIBACAPUT XIVDE MORBIS FULLONUMCAPÍTULO XIVSOBRE LASENFERMEDADES DE LOSBATANEROSPenes antiguos Sccriptores nil frequentius,quam Fullonum nomen; noftra hac aetate quodnamOpificii genus effet illud, in quo exercefetur ArsFullonica, pene ignoratur. Plinius mentionem habetlegis Mereliae , Fullonibus dictae, quamC.Emillius, lL. Camillus Cenfores ad populum dedereferendam. In lege penult, rebus dubiis haecleguntur: Juboilenus, qui babebat Flaccum Fallonem,Pbitonium Piflorem, Uxori Flaccum Piforemlegaverat. Ulpianus tamen Fullones inter negotiatoresrecenfuit , Varro inter rufticanam familiam Fullonesnumerat. Prout tamen ex Antiquorum Scriptisexpifcarilicet, Fullonica prifcis temporibus circalanas purgandas verfabatur, àc potiffimum circaveftes emaculandas. Populus enim Romanus Togisalbis uti conflueverat, quae ficurifacilè maculisfoedabantur, ita Fullonibus tradebantur, è maculispurgandae ac dealbandae, quas etiam Sulphurisfumò accenfo fuffiebant, ficuti teftatur Plinius, &noftris quoque temporibus fieri confuevit, quotiefcumquefericeis, vel laneis veftibus candorem conciliarevolumus. Acida enim Sulphuris exhalatiotahamire dealbat, ut purpureas rofas lacteas efficiat.Cum ergo olim, uti nunc etiam Roman Civitasmodo lutulenta, modo pulverulenta effet, proptereaTogae fordidae factae ad Fulones, tanquam Balneatores,mittebantur,Veftes autem prim creta fordidaobluebant, mox quodam cretae genere , Cimoliaedictae, utebantur. Noftrates quo que mulieres, ubioleum fuper veftem aliquar cafu exciderit, illicò,ne illud altiùs penetret & magis expandatur, uti fieriaffolet, partem illam oleo perfufam argilla, qua Figuliutuntum obducunt, finuntque, ut creata paulatimexficetur,&fpontè concidat. Sic enim vel parumvel nihil maculae apparet; oleum etenim, quod multoacido occulto abundant, a creata, quae rationefuae indolis de natura Saturni participat,& acidumpraecipitat , avidè bibitur.Urina quoque hominumEntre los escritores antiguos, nada más frecuenteque el nombre de "bataneros", mientras que ennuestra época casi se ignora en qué consistía suprofesión. Plinio menciona la Ley Metela, dictadaen relación con los bataneros, ley que los censoresC. Emilio y L. Camilo propusieron, para su aprobación,a la asamblea popular. En el artículo penúltimode la Ley, referido a los asuntos dudosos, seleen estas palabras: "Jaboleno, dueño del bataneroFlaco y del pastelero Filonio, había dejado enherencia a su esposa al pastelero Flaco". Ulpianoclasifica a los bataneros entre los comerciantes,mientras que Varrón los enumera entre los esclavosdel campo. Era la medida en que se puede deducirde los escritos de los antiguos, la profesión debatanero, en los primeros tiempos, consistía en limpiarlas lanas y, en particular, quitar las manchas alos vestidos. El pueblo romano tenía por costumbreutilizar togas blancas que, al mancharse fácilmente,eran llevadas a los bataneros para devolverles sunitidez y blancura, poniéndolas al vapor de azufrequemado, como atestigua Plinio y como se suelehacer en nuestros tiempos cada vez que se les quieredevolver su blancura a las vestiduras de seda ode lana. En efecto, el ácido vapor del azufre tienetales propiedades blanqueadoras que hasta las purpúreasrosas las vuelve blancas como la leche. Comoen otros tiempos la ciudad de Roma estuviera(al igual que ahora) unas veces cubierta de barro yotras de polvo, las togas, al mancharse, eran enviadasa los bataneros como a lavanderos. Primeramentelavaban las prendas con greda de baja calidady después usaban un cierto tipo de greda llamada"cimolia". También nuestras mujeres, cuandocasualmente les ha' caído aceite en algún vestido,inmediatamente, con el fin de que la mancha nopenetre más adentro y se extienda más — comosuele suceder con el aceite —, recubren con arcilla,73
utebantur Fullones ut Veftes purpureo colore tingerent.Elegans Epigramma apud Martialem exflat, inquo varia rerum faetidarum exempla recenfentur,quibus Baffam mulierem putidam pejus qlere ait,inter quae Velus bis murice inquinatum reponit.Aliud quoque ejufdem Epigramma legitur, in quoait: Thaidem tam malè foetere, ut non tam graviteroleret. Fullonis avari Tefta vetus, media fed modòfracta via. Omittam ea, quae ingeniosè Interpretescommenti fuerint circa id, quod Velleri muricebisinquinato tam gravem odorem tribueret, & quidnameffet Fullonis avaris tefta vetus, quae tam malè putaret;folùm ea hic afferam, quae eruditiffimus Zarottusin libro fuo de Medica Martialis tractationeingeniose traditit. Fullones ergo, Lanifices, Tintores urina humana in fuis Opificiis utebantur. Idhabemus ex Plinio, ubi fcripfit, Firilem Urinam podagricismederi, argumento Fullonum, quos ideò eomorbo tentari negant,hoc idem deduci poteft exGaleno, ubi Scomma refert quoddam Quinti Medici,Galeni aetate non incelebris, qui Urinarum confiderationemnon magni faciens, ut multi illorumtemporum, qui ex matula; tanquam tripode, utietiam noftra hac aetate, morbos omnes divinare lejactitabant, ajebat, hujufmodi confiderationem Fullonumeffe magis propiam.Idem quoque teftaturAthenaus, opinionem referens Mnefithei MediciAthenienfis affirmantis, urinam, quae a nobis excernitur,ubiLiberariori Vini potu nos diluerimus, acriorem effe,ut Tin tores commodiùs illà uti poffint ad Veftesexpurgandas. Valdè familiaris ergo erat antiquitusUrinae ufus apud Fullones pro Lanarum ac Veftiumpurgamine, neque noftra aetate id prorsùs obfolevit,nam in Officinis Pannificum, ubi Lanaepectuntur, & panni texuntur, obfervantur Doliola,ubi Operarii omnes mejunt, ac in iis Urinam affervantad putrefactionem ufque, qua poftmodumutuptur. Ac reverà, ubi hujufmodi Operarios interdummihi invifere contigit, peffimum odoremnares ferientem percipiens, caufam ab iifdem fcifcitatusfum , ac Dolium urina plenum oftenderunt, inquo ex artis lege omnes deberent mejere,Noftrisautem Fullonibus urina ufus hujufmodi eft. PoftquamPannum, aliaque lanea Opificia contexta fuerint,ut illa ab Oleo ac aliis fordibus expurgent, Urinaefic affervatae, &à quae tepidae partes aequales,una cum quadam. Saponis Veneti portione, ponuntin Vafe ligneo in quo pannum immergunt, mox, uthumor atiuspenettet, ac Pannus illo perfecte fatureturpedibus premunt, idque bis vel ter repentur, abjectapriorisbalnei materia, ac recenti mixtura it Vasque suelen utilizar los alfareros, la parte impregnadade aceite y dejan que la greda se vaya secandopoco a poco hasta que caiga espontánea-mente. Deeste modo, las manchas o apenas si se notan o desaparecendel todo; en efecto, el aceite, que tieneescondida gran cantidad de ácido, es ávida-menteabsorbido por la greda, cuya índole participa delplomo y precipita el ácido. Los bataneros tambiénutilizaban la orina humana para teñir de color púrpuralos tejidos. En un epigrama de Marcial podemosobservar la relación de objetos malolientes yen los cuales también se deja constancia que los dela mujer Bassa es el que huele peor de todos, entrelos que enumera se encuentra la piel teñida dos vecescon múrice. Podemos leer en otro epigrama delmismo autor que Taide aprecia un olor no tan malode “ la vieja jarra de un ávaro batanero que se habíaroto en medio de la calle”. No enumerare los comentariosingeniosos de los intérpretes acerca de loque daba tan mal olor a esa “piel teñida desvecescon múrice” y sobre todo lo que daba “tan mal olora la vieja jarra del ávaro batanero”. Aquí sólo señalarélo que nos ha llegado del eruditísimo Zarotti ensu obra: De la medicina en Marcial: los bataneros,laneros y tintoreros utilizaban para trabajar la orinahumana, eso lo sabemos porque también nos lo señalaPlinio quien afirma que “la orina humana curala podagra, según los mismos bataneros, que señalanque ellos no se ven aquejados por la enfermedad”.Esto mismo lo vemos también en Galenocuando nos cuenta un comentario de Quinto, unmédico muy famoso de su época que al no observarlos orines, que a diferencia de los médicos de esetiempo y como los de ahora se jactaba de adivinartoda clase de enfermedad con tan solo utilizar unorinal como trípode, afirmaba que un estudio de esetipo era propia de los bataneros. Lo mismo afirmabaAteneo utilizando la opinión de Mnesíteo, unmédico ateniense, que manifestaba que la orinaevacuada por el ser humano que no haya sido diluidapor una ingestión de vino, es mejor y puede serpara los bataneros para blanquear los vestidos. Porlo que vemos era muy corriente el empleo de la orinapara limpiar la lana y los vestidos y en ésta épocaaún se emplea. En los talleres textiles donde sepeinan las lanas y se tejen los paños pueden verseuna canaleta donde orinan los operarios, allí seguardan los orines hasta su putrefacción para luegoser utilizada. Cuando vi a los operarios y percibí elmal olor que me irritaba la nariz pregunté que dedonde venía y me mostraron la canaleta en la cualtenían que orinar. Nuestros bataneros utilizaban la74
- Page 4 and 5:
El Instituto Nacional de Seguridad
- Page 6 and 7:
ÍNDICE DE CONTENIDOSTRATADO SOBRE
- Page 8 and 9:
XXIV. Lapicidae (Canteros, Trabajad
- Page 12 and 13:
DE MORBIS ARTIFICUM DIATRIBALas man
- Page 14 and 15:
Módena y Países Bajos), pueden ha
- Page 16 and 17:
Ramazzini le lleve a citar admirado
- Page 18:
Cabe resaltar la grandiosa labor ll
- Page 22 and 23:
Morbis Artificum subiturum video, v
- Page 24:
Cum ad Aegrotum deveneris, interrog
- Page 27 and 28:
gingivarum ulcera, artuum dolires a
- Page 29 and 30:
Asthamatis speciera quamdam describ
- Page 31 and 32:
metallorum, , & fosfilium, quae hab
- Page 33 and 34: Naturae consilio, u tunde malum pro
- Page 35 and 36: electrolítica. Esta técnica se ut
- Page 37 and 38: motum impediiffe. Nimius effem, fi
- Page 39 and 40: ob torporem inductum, & vim fentien
- Page 41 and 42: Esta última vía de entrada se enc
- Page 43 and 44: corium, per quod Mercurius alioquin
- Page 45 and 46: DE MORBIS ARTIFICUM DIATRIBACAPUT I
- Page 47 and 48: Ut ad penfum meum redeam, chymicis
- Page 49 and 50: opera indigent. Mirari autem defii,
- Page 51 and 52: Comentario:El autor comienza su art
- Page 53 and 54: DE MORBIS ARTIFICUM DIATRIBACAPUT V
- Page 55 and 56: DE MORBIS ARTIFICUM DIATRIBACAPUT V
- Page 57 and 58: Specularii ergo Artifices, Mercuriu
- Page 59 and 60: Fere colorum materiam e mineralium
- Page 61 and 62: DE MORBIS ARTIFICUM DIATRIBACAPUT I
- Page 63 and 64: Comentario:Ramazzini reconoce la du
- Page 65 and 66: Sero vaccino, atque amulfionibus fe
- Page 67 and 68: adfcribunt Recentiores , uti Caefal
- Page 69 and 70: ergo tunc temporis oblaedit Artific
- Page 71 and 72: Mitridatum, ac ea quae fpecifica vi
- Page 73 and 74: DE MORBIS ARTIFICUM DIATRIBACAPUT X
- Page 75 and 76: ComentarioLo que más me ha llamado
- Page 77 and 78: lassitudinem incideret, tunc miser
- Page 79 and 80: Fascinationem similiter, quae per o
- Page 81 and 82: Ya, hace unos 2500 años, en Babilo
- Page 83: Desde cualquier percepción, consid
- Page 87 and 88: maligna Serofitate, in Vulgus vagar
- Page 89 and 90: in publicas vias conjectis, ob grav
- Page 91 and 92: Chymicos tam de urina resentí homi
- Page 93 and 94: mascarillas respiratorias adecuadas
- Page 95 and 96: qui claufo Cubiculo, & ubi mullum f
- Page 97 and 98: hujufmodi minifteria ad loca vilior
- Page 99 and 100: femper licet, aliquid labis humorib
- Page 101 and 102: DE MORBIS ARTIFICUM DIATRIBACAPUT X
- Page 103 and 104: corporibus enim obefis, & ubi craff
- Page 105 and 106: Spirituum Medicina juxta Modernos o
- Page 107 and 108: DE MORBIS ARTIFICUM DIATRIBACAPUT X
- Page 109 and 110: Id autem tribus ex causis agebant,
- Page 111 and 112: DE MORBIS ARTIFICUM DIATRIBACAPUT X
- Page 113 and 114: eddit, non tam funefta eft, nec tam
- Page 115 and 116: Comentario:En la naturaleza el ciel
- Page 117 and 118: egregié explicat Martinnus noster
- Page 119 and 120: potissimum in iis Nutricibus, quae
- Page 121 and 122: Nutrices proprio Viro penitùs segr
- Page 123 and 124: cos ductus propellendo versus mamma
- Page 125 and 126: quae nunquam nubunt, lac in mammis
- Page 127 and 128: Si verò passiones hystericae à ni
- Page 129 and 130: se ipsas sensim exhauriunt, & Infan
- Page 131 and 132: pítulo, como pústulas, sarna, cos
- Page 133 and 134: DE MORBIS ARTIFICUM DIATRIBACAPUT X
- Page 135 and 136:
aceto extractio, ut chymicae operat
- Page 137 and 138:
quuae per Spiritum Sal. Armoniaci f
- Page 139 and 140:
Non femel, nee fine admiratione mih
- Page 141 and 142:
tempus faltem, quo tali minifterio
- Page 143 and 144:
tos de Hajji Firuz Tepe en los Mont
- Page 145 and 146:
succo fermentatur, et fauces non so
- Page 147 and 148:
Romanos quoque ab Urbe condita usqu
- Page 149 and 150:
Comentario:¿Qué otra cosa hay par
- Page 151 and 152:
DE MORBIS ARTIFICUM DIATRIBACAPUT X
- Page 153 and 154:
quodcumque ex lino contextum opus a
- Page 155 and 156:
DE MORBIS ARTIFICUM DIATRIBACAPUT X
- Page 157 and 158:
volatilium, quibus ad turgentiam sa
- Page 159 and 160:
DE MORBIS ARTIFICUM DIATRIBACAPUT X
- Page 161 and 162:
El Instituto Nacional de Silicosis
- Page 163 and 164:
His addendum, quod dum linteamina,
- Page 165 and 166:
obruantur, ut infra aquam demersa p
- Page 167 and 168:
das, fungicidas, nematocidas y otro
- Page 169 and 170:
inquam, creyere licet variis aegrit
- Page 171 and 172:
Los baños de más reconocido prest
- Page 173 and 174:
modum illos curandi varium inibi es
- Page 175 and 176:
morborum in pejorem statum lapsus.
- Page 177 and 178:
con óxido metálico para formar un
- Page 179 and 180:
doctiffimus Mercurialis, ubi ait, f
- Page 181 and 182:
Comentario:Tras la lectura del Cap
- Page 183 and 184:
data opera, ad hujusmodi spectaculu
- Page 185 and 186:
DE MORBIS ARTIFICUM DIATRIBACAPUT X
- Page 187 and 188:
more habet publicos proventus condu
- Page 189 and 190:
Lo que ocurrió antes del 70, en el
- Page 191 and 192:
cui Herus Chremes respondes: Refina
- Page 193 and 194:
nonfic autem Pulmones, qui in viole
- Page 195 and 196:
purinvocat Hippocrates, ulcus callo
- Page 197 and 198:
Comentario:El capítulo XXXIII de B
- Page 199 and 200:
DE MORBIS ARTIFICUM DIATRIBACAPUT X
- Page 201 and 202:
magis in medio, quam in extremitati
- Page 203 and 204:
DE MORBIS ARTIFICUM DIATRIBACAPUT X
- Page 205 and 206:
sicuti & tenuissiman diaetam, quoti
- Page 207 and 208:
DE MORBIS ARTIFICUM DIATRIBACAPUT X
- Page 209 and 210:
horas aliquot interpolate opere suo
- Page 211 and 212:
anhelitus cohibitione opus est ad a
- Page 213 and 214:
Comentario:Una peculiar voz…No mu
- Page 215 and 216:
initium morbis pectoris, fluxiohibu
- Page 217 and 218:
tanquam id morbid anfa extitiffet;
- Page 219 and 220:
mox allium pane comedit; & in confu
- Page 221 and 222:
Para Ramazzini las causas determina
- Page 223 and 224:
undur, uti acutae febres, morbid pe
- Page 225 and 226:
Golpes derivados de aparejos o con
- Page 227 and 228:
sunt Deuteronomii verba: Habebis ex
- Page 229 and 230:
considerandam inquit; siquidem si c
- Page 231 and 232:
is sigillum, et tristissimam mortis
- Page 233 and 234:
Comentario:A veces los técnicos no
- Page 235 and 236:
DE MORBIS ARTIFICUM DIATRIBADE LITE
- Page 237 and 238:
damna, quae cacochylian, licet Jovi
- Page 239 and 240:
cujus propia est prudentia, ut Merc
- Page 241 and 242:
Privilegio, impune incedant; quod n
- Page 243 and 244:
sui , ut hujusmodi capillamentis ,
- Page 245 and 246:
erat, ac ordo. Sic Homerus: Ut lavi
- Page 247 and 248:
um Profesores, sed cum moderamine i
- Page 249 and 250:
cometidos por tanto impío como deb
- Page 251 and 252:
in charta apparet impressum totum i
- Page 253 and 254:
Al grupo de operarios que realizan
- Page 255 and 256:
temporis progressu desterré robar
- Page 257 and 258:
ción, regular adecuadamente los si
- Page 259 and 260:
fuerit, Helmontius, ipfemet refert
- Page 261 and 262:
DE MORBIS ARTIFICUM DIATRIBACAPUT I
- Page 263 and 264:
ium certe laboriosumest, brachiis p
- Page 265 and 266:
Iidem quoque gibbosi evadunt ex con
- Page 267 and 268:
DE MORBIS ARTIFICUM DIATRIBACAPUT V
- Page 269 and 270:
abajo, ya que el serrín le caen so
- Page 271 and 272:
opere vacare. Nec tanti lucrum face
- Page 273 and 274:
mum rapido, mirum non eft figraviff
- Page 275 and 276:
pasaban largas jornadas en las mism
- Page 277 and 278:
jurgis extat Mons Festinus dictus,
- Page 279 and 280:
Comentario:A modo de introducción
- Page 281 and 282:
in mare cecidit; nunc autem reperto
- Page 283 and 284:
sensibili perspiratu, locus enim in
- Page 285 and 286:
DE MORBIS ARTIFICUM DIATRIBACAPUT X
- Page 287 and 288:
necnon a sitis & inediae tolerantia
- Page 289 and 290:
Tirando tórtolas o codornices en l
- Page 291 and 292:
ex hac mixtura acres particulas com
- Page 293 and 294:
no contaminamos nuestros ríos. Tra
- Page 295 and 296:
dentem, honestisque moribus praedit
- Page 297 and 298:
moderatio. Iis quae carnibus abstin
- Page 299 and 300:
non atis noctu somnum captasse vide
- Page 301 and 302:
Quoniam vero quearere quis posset,
- Page 304 and 305:
DE MORBIS ARTIFICUM DIATRIBAHipócr
- Page 306 and 307:
jardín de Antonio Castor y conoci
- Page 308 and 309:
con el título de Methodus curandis
- Page 310 and 311:
CelsoAulo Cornelio Celso (ca.25 a.
- Page 312 and 313:
capaz de realizar las operaciones d
- Page 314 and 315:
ta el 25%: unos 4 L) y extravascula
- Page 316 and 317:
sia. Diágoras y Erasístrato lo co
- Page 318 and 319:
Ha quedado obsoleta, aunque se la p
- Page 320 and 321:
gisto + cenizas o Metal = flogisto
- Page 322 and 323:
pas antes de quedar el que ahora ti
- Page 324:
ENSAYO “De Morbis Artificum Diatr