ac publicae incolumitati benè confultum, infeftorumfpolia, ac fupellectilem exurere, an conducibiliuseffet ifthaaeo cum cadaveribus altè defodere,licet mos obtinuerit, ut cuncta flammis tradantur,haud immeritò videtur dubitandum. Profectò apudromanos lege. Tabularum cavebatur, ne Cadaverumuftrina intra Urbem, neque propè Aedes alienas fieret,ac protiffima caufa erat, ne aeris puritas exalantefumo inquinaretur. Ignis itaque pro divertitateac miftellâ corporum in quae agit, varios ac diversoseffectus producit, ita ut venena modo Pandit,modò concentret, exemplum fatis manifeftum, admirationetamen Signum, habemus in Mercurio, quilicet fine gravi noxâ bibatur, cum falibus tamen fublimatus,corrofivam adfcifcit naturam, quae porteaper additionem Mercurii vi ignis mitelcit, undeMercurius dulces fit, qui ritè paratus inter remediaphlegmagoga, & Veneream luem extirpantia, nonpoftremum locum obtinet.Comentario:No son baladíes los nexos entre los tiempos cuandodel delicado arte de la orfebrería hablamos. Oficioancestral y siempre demandando por la sociedad,ha estado condicionado por las arduas circunstanciasen las que han desarrollado sus habilidadeslos artesanos que han pagado en exceso, ofreciendosu salud al servicio de la vanidad humana, su amora tal maña.Los doradores, orfebres que han dedicado su tiempoa la labor artística sobre utensilios o adornos demetales preciosos, han fundamentado su labor entorno, eminentemente, al oro y la plata, sin desdeñarotros como el bronce. Con dichos metales, sefabrican desde edades muy remotas utensilios muyvariados como vasijas, piezas de adorno, joyas, monedas,estatuas; siguiendo el estilo, la ornamentacióny el gusto propios de cada época y de la naciónque los ha elaborado. Ramazzini nos hace partícipesde no pocos casos en los que el riesgo decontraer enfermedad profesional parte de la mismabase: la inhalación de vapores y emanaciones demercurio. Utilizado eficazmente en tiempos pretéritosy actuales en la amalgamación con oro para surecuperación de los residuos, huelga referir la toxicidadde tales efluvios, penetrando principalmenteen el organismo vía inhalatoria y digestiva, siendotambién posible la subcutánea dependiendo de lasolubilidad, concentración y estado de la piel.se recomienda una estancia en un aposento cálido,junto a un fuego acogedor, pues nada hay que elmercurio aborrezca más que el fuego, para escaparde cuya presencia “se ata a sus pies los talares”.Ahora bien, es digno de admiración cómo el mercurio,que, según voz común, es el único remedioeficaz contra los vermes (para matar las lombricesde los niños nada hay más eficaz y que tenga menoscontraindicaciones, bien sea como infusión enagua o sometido a decocción o incluso mezcladocon otros productos), se comporta de manera quesus vapores y emanaciones, inhaladas por la nariz yla boca, son tan perniciosos que casi en un instanteproducen tantas víctimas como podemos ver a todashoras entre los plateros y doradores. ¿Habráque pensar que eso sucede debido a que el mercurio,disuelto su enlace por la violencia del fuego,queda reducido a sutilísimas partículas extraordinariamentepenetrantes y que, recibido así a través dela boca y de la nariz, invade los pulmones, el corazóny el cerebro? Según este criterio, una infusión ouna decocción de mercurio, y lo mismo una dosispor vía oral, sea en pequeña, sea en gran cantidadcomo se receta en las afecciones intestinales, podríacon más facilidad entorpecer los espíritus animalesy provocar un entumecimiento en toda la masa delos humores, y, sin embargo, no causa ninguno delos accidentes de los que se ha hecho mención másarriba, al no encontrar el mercurio en los cuerposanimados un calor tan grande que sea capaz de disolverloy convertirlo en emanaciones. Es más, elmercurio, sin sufrir el menor menoscabo, conservatoda la integridad y, por su misma pesadez, se abrecamino buscando la salida, rompiendo cuantos obstáculosencuentra. Así nos cuenta Ausonio cómosirvió de antídoto a un marido celoso a quien laadúltera de su mujer suministró enveneno y después,con el fin de acelerar su muerte, le hizo tragarazogue. Sucede como con el fuego, que, siendo comoes domeñador de los venenos, a ciertas materias,por otra parte inofensivas, las vuelve tóxicas oaviva y agudiza más que los venenos. Cuenta AmbrosioParé que el Papa Clemente VII murió a consecuenciade haber inhalado el humo de una antorchaque era transportada delante de él y estaba envenenada,y dice este autor que “es una opinión falsay sin fundamento y que puede acarrear peligrode muerte a quienes no andan precavidos al pensarque el fuego todo lo acrisola y lo consume con sufuerza purificadora”. Por lo cual, al que a sobreviviruna epidemia, sea oportuno y apropiado para laintegridad pública pegar fuego a los enseres y al29
Esta última vía de entrada se encuentra, en el mejorde los casos, cuestionada en el escrito de Ramazzini,en el que no pocas veces se opta por procurarpurgas de mercurio con la esperanza de repeler losmales, incluso no subestimando su receta con elobjeto de extirpar las enfermedades venéreas, alejandosiempre éste de altas temperaturas y sobretodo del fuego, agente emprendedor de los temidosvapores del mercurio.Hemos de cargar contra los dignos cauces ycuencas por donde han avanzado la medicina y laciencia, cuando los facultativos diocechescos quecita Ramazzini en su texto defienden las purgas,infusiones y decocciones de azogue y mercurio, noteniendo dudas hoy de que la toxicidad de dichoelemento puede afectar a múltiples órganos, creandodiferentes tipos de gravedad. Las principalesafecciones diana del mercurio se encuentran en elsistema respiratorio, sistema nervioso (temblor,parkinsonismo, demencia, pérdida de la memoria),sistema renal (nefrosis) y aparato digestivo(gingivitis, estomatitis).Plurales son los riesgos a los que han estado yestán sometidos los doradores y demás orfebresmás allá del mercurio, agentes físicos como el ruido,incorrectos niveles de iluminación, estrés térmicoy disconfort al no contar con sistemas de acondicionamientodel aire adecuados son, en la actualidad,y después de ser evaluados, riesgos que ofrecenplanificaciones preventivas de fácil puesta enmarcha, pero agudos y definitivos en su alcance,siglos atrás. Metales en forma de polvos, humos yaerosoles tales como aluminio, berilio, cromo, níquel,paladio, cinc, cobre, cadmio, rodio, plomo,antimonio, etc., muchos de ellos cancerígenos decategoría 1 y 2, todos ellos, hoy en día, con valoreslímite para controlar su presencia en los ambientesde trabajo, pero anónimos culpables de enfermedadesprofesionales de trabajadores, cuya baja cualificación,en general, no ayudó a poner en marcha lasmedidas preventivas pertinentes.En nuestros días, la normativa señala como prioridad,la sustitución de estos productos, siempre quesea técnicamente posible, la limitación de su uso, oen su defecto aplicar todas las medidas de protecciónnecesarias para minimizar su presencia en losambientes de trabajo y el riesgo al que se encuentransometidos los trabajadores.ajuar de los infectados o sea preferible enterrar profundamentetodo ello juntamente con los cadáveres,por más que la costumbre ha sido el entregarlo a lasllamas, es una cuestión en torno a la que, justificadamente,surgen serias dudas. En Roma, la Ley delas Doce Tablas prohibía que se quemaran los cadáveresdentro de la ciudad ni en la cercanía de lasviviendas, y el principal motivo era evitar que secontaminara por el humo la pureza de la atmósfera.Así pues, el fuego, de acuerdo con la diversidad ycomposición de los cuerpos sobre los que actúa,produce variados y distintos efectos, de modo queunas veces expande los venenos y otra los concentra;ejemplo claro y digno de admiración lo tenemosen el mercurio: aunque se puede beber sin gravedaño, sin embargo, sublimado con sales adquierenaturaleza corrosiva, obteniéndose calomelanos,y éste, debidamente preparado, no se subestima entrelos medicamentos para la mucosa y los encaminadosa extirpar las enfermedades venéreas.Medidas de protección protagonistas también en eltexto redactado por Ramazzini, cuando cita a autoresde obras que recuerdan: “…los antiguos ya seataban al cuello amplias vejigas a la hora de excavaren las minas y defendían la utilización de máscarasde vidrio para evitar que las emanaciones penetraranpor boca y nariz”; elementos de protecciónindividual los llamaríamos hoy.Mi más sentido reconocimiento y respeto a Ramazziniy a todos aquellos precursores y estudiososde materias y campos vírgenes, que tuvieron la valentíay el denuedo para sentar las bases, no siemprerigurosas, de memorias y tratados ansiosos deverse retratados en lienzos. Y mis ánimos para todosnosotros, técnicos sobre los que ha recaído eltestigo de aquéllos, y la responsabilidad del continuoestudio y apertura de márgenes.D. Jorge López RodríguezTécnico Superior de Prevención de Riesgos LaboralesGrupo Empresarial Preventel SL30
- Page 4 and 5: El Instituto Nacional de Seguridad
- Page 6 and 7: ÍNDICE DE CONTENIDOSTRATADO SOBRE
- Page 8 and 9: XXIV. Lapicidae (Canteros, Trabajad
- Page 12 and 13: DE MORBIS ARTIFICUM DIATRIBALas man
- Page 14 and 15: Módena y Países Bajos), pueden ha
- Page 16 and 17: Ramazzini le lleve a citar admirado
- Page 18: Cabe resaltar la grandiosa labor ll
- Page 22 and 23: Morbis Artificum subiturum video, v
- Page 24: Cum ad Aegrotum deveneris, interrog
- Page 27 and 28: gingivarum ulcera, artuum dolires a
- Page 29 and 30: Asthamatis speciera quamdam describ
- Page 31 and 32: metallorum, , & fosfilium, quae hab
- Page 33 and 34: Naturae consilio, u tunde malum pro
- Page 35 and 36: electrolítica. Esta técnica se ut
- Page 37 and 38: motum impediiffe. Nimius effem, fi
- Page 39: ob torporem inductum, & vim fentien
- Page 43 and 44: corium, per quod Mercurius alioquin
- Page 45 and 46: DE MORBIS ARTIFICUM DIATRIBACAPUT I
- Page 47 and 48: Ut ad penfum meum redeam, chymicis
- Page 49 and 50: opera indigent. Mirari autem defii,
- Page 51 and 52: Comentario:El autor comienza su art
- Page 53 and 54: DE MORBIS ARTIFICUM DIATRIBACAPUT V
- Page 55 and 56: DE MORBIS ARTIFICUM DIATRIBACAPUT V
- Page 57 and 58: Specularii ergo Artifices, Mercuriu
- Page 59 and 60: Fere colorum materiam e mineralium
- Page 61 and 62: DE MORBIS ARTIFICUM DIATRIBACAPUT I
- Page 63 and 64: Comentario:Ramazzini reconoce la du
- Page 65 and 66: Sero vaccino, atque amulfionibus fe
- Page 67 and 68: adfcribunt Recentiores , uti Caefal
- Page 69 and 70: ergo tunc temporis oblaedit Artific
- Page 71 and 72: Mitridatum, ac ea quae fpecifica vi
- Page 73 and 74: DE MORBIS ARTIFICUM DIATRIBACAPUT X
- Page 75 and 76: ComentarioLo que más me ha llamado
- Page 77 and 78: lassitudinem incideret, tunc miser
- Page 79 and 80: Fascinationem similiter, quae per o
- Page 81 and 82: Ya, hace unos 2500 años, en Babilo
- Page 83 and 84: Desde cualquier percepción, consid
- Page 85 and 86: utebantur Fullones ut Veftes purpur
- Page 87 and 88: maligna Serofitate, in Vulgus vagar
- Page 89 and 90: in publicas vias conjectis, ob grav
- Page 91 and 92:
Chymicos tam de urina resentí homi
- Page 93 and 94:
mascarillas respiratorias adecuadas
- Page 95 and 96:
qui claufo Cubiculo, & ubi mullum f
- Page 97 and 98:
hujufmodi minifteria ad loca vilior
- Page 99 and 100:
femper licet, aliquid labis humorib
- Page 101 and 102:
DE MORBIS ARTIFICUM DIATRIBACAPUT X
- Page 103 and 104:
corporibus enim obefis, & ubi craff
- Page 105 and 106:
Spirituum Medicina juxta Modernos o
- Page 107 and 108:
DE MORBIS ARTIFICUM DIATRIBACAPUT X
- Page 109 and 110:
Id autem tribus ex causis agebant,
- Page 111 and 112:
DE MORBIS ARTIFICUM DIATRIBACAPUT X
- Page 113 and 114:
eddit, non tam funefta eft, nec tam
- Page 115 and 116:
Comentario:En la naturaleza el ciel
- Page 117 and 118:
egregié explicat Martinnus noster
- Page 119 and 120:
potissimum in iis Nutricibus, quae
- Page 121 and 122:
Nutrices proprio Viro penitùs segr
- Page 123 and 124:
cos ductus propellendo versus mamma
- Page 125 and 126:
quae nunquam nubunt, lac in mammis
- Page 127 and 128:
Si verò passiones hystericae à ni
- Page 129 and 130:
se ipsas sensim exhauriunt, & Infan
- Page 131 and 132:
pítulo, como pústulas, sarna, cos
- Page 133 and 134:
DE MORBIS ARTIFICUM DIATRIBACAPUT X
- Page 135 and 136:
aceto extractio, ut chymicae operat
- Page 137 and 138:
quuae per Spiritum Sal. Armoniaci f
- Page 139 and 140:
Non femel, nee fine admiratione mih
- Page 141 and 142:
tempus faltem, quo tali minifterio
- Page 143 and 144:
tos de Hajji Firuz Tepe en los Mont
- Page 145 and 146:
succo fermentatur, et fauces non so
- Page 147 and 148:
Romanos quoque ab Urbe condita usqu
- Page 149 and 150:
Comentario:¿Qué otra cosa hay par
- Page 151 and 152:
DE MORBIS ARTIFICUM DIATRIBACAPUT X
- Page 153 and 154:
quodcumque ex lino contextum opus a
- Page 155 and 156:
DE MORBIS ARTIFICUM DIATRIBACAPUT X
- Page 157 and 158:
volatilium, quibus ad turgentiam sa
- Page 159 and 160:
DE MORBIS ARTIFICUM DIATRIBACAPUT X
- Page 161 and 162:
El Instituto Nacional de Silicosis
- Page 163 and 164:
His addendum, quod dum linteamina,
- Page 165 and 166:
obruantur, ut infra aquam demersa p
- Page 167 and 168:
das, fungicidas, nematocidas y otro
- Page 169 and 170:
inquam, creyere licet variis aegrit
- Page 171 and 172:
Los baños de más reconocido prest
- Page 173 and 174:
modum illos curandi varium inibi es
- Page 175 and 176:
morborum in pejorem statum lapsus.
- Page 177 and 178:
con óxido metálico para formar un
- Page 179 and 180:
doctiffimus Mercurialis, ubi ait, f
- Page 181 and 182:
Comentario:Tras la lectura del Cap
- Page 183 and 184:
data opera, ad hujusmodi spectaculu
- Page 185 and 186:
DE MORBIS ARTIFICUM DIATRIBACAPUT X
- Page 187 and 188:
more habet publicos proventus condu
- Page 189 and 190:
Lo que ocurrió antes del 70, en el
- Page 191 and 192:
cui Herus Chremes respondes: Refina
- Page 193 and 194:
nonfic autem Pulmones, qui in viole
- Page 195 and 196:
purinvocat Hippocrates, ulcus callo
- Page 197 and 198:
Comentario:El capítulo XXXIII de B
- Page 199 and 200:
DE MORBIS ARTIFICUM DIATRIBACAPUT X
- Page 201 and 202:
magis in medio, quam in extremitati
- Page 203 and 204:
DE MORBIS ARTIFICUM DIATRIBACAPUT X
- Page 205 and 206:
sicuti & tenuissiman diaetam, quoti
- Page 207 and 208:
DE MORBIS ARTIFICUM DIATRIBACAPUT X
- Page 209 and 210:
horas aliquot interpolate opere suo
- Page 211 and 212:
anhelitus cohibitione opus est ad a
- Page 213 and 214:
Comentario:Una peculiar voz…No mu
- Page 215 and 216:
initium morbis pectoris, fluxiohibu
- Page 217 and 218:
tanquam id morbid anfa extitiffet;
- Page 219 and 220:
mox allium pane comedit; & in confu
- Page 221 and 222:
Para Ramazzini las causas determina
- Page 223 and 224:
undur, uti acutae febres, morbid pe
- Page 225 and 226:
Golpes derivados de aparejos o con
- Page 227 and 228:
sunt Deuteronomii verba: Habebis ex
- Page 229 and 230:
considerandam inquit; siquidem si c
- Page 231 and 232:
is sigillum, et tristissimam mortis
- Page 233 and 234:
Comentario:A veces los técnicos no
- Page 235 and 236:
DE MORBIS ARTIFICUM DIATRIBADE LITE
- Page 237 and 238:
damna, quae cacochylian, licet Jovi
- Page 239 and 240:
cujus propia est prudentia, ut Merc
- Page 241 and 242:
Privilegio, impune incedant; quod n
- Page 243 and 244:
sui , ut hujusmodi capillamentis ,
- Page 245 and 246:
erat, ac ordo. Sic Homerus: Ut lavi
- Page 247 and 248:
um Profesores, sed cum moderamine i
- Page 249 and 250:
cometidos por tanto impío como deb
- Page 251 and 252:
in charta apparet impressum totum i
- Page 253 and 254:
Al grupo de operarios que realizan
- Page 255 and 256:
temporis progressu desterré robar
- Page 257 and 258:
ción, regular adecuadamente los si
- Page 259 and 260:
fuerit, Helmontius, ipfemet refert
- Page 261 and 262:
DE MORBIS ARTIFICUM DIATRIBACAPUT I
- Page 263 and 264:
ium certe laboriosumest, brachiis p
- Page 265 and 266:
Iidem quoque gibbosi evadunt ex con
- Page 267 and 268:
DE MORBIS ARTIFICUM DIATRIBACAPUT V
- Page 269 and 270:
abajo, ya que el serrín le caen so
- Page 271 and 272:
opere vacare. Nec tanti lucrum face
- Page 273 and 274:
mum rapido, mirum non eft figraviff
- Page 275 and 276:
pasaban largas jornadas en las mism
- Page 277 and 278:
jurgis extat Mons Festinus dictus,
- Page 279 and 280:
Comentario:A modo de introducción
- Page 281 and 282:
in mare cecidit; nunc autem reperto
- Page 283 and 284:
sensibili perspiratu, locus enim in
- Page 285 and 286:
DE MORBIS ARTIFICUM DIATRIBACAPUT X
- Page 287 and 288:
necnon a sitis & inediae tolerantia
- Page 289 and 290:
Tirando tórtolas o codornices en l
- Page 291 and 292:
ex hac mixtura acres particulas com
- Page 293 and 294:
no contaminamos nuestros ríos. Tra
- Page 295 and 296:
dentem, honestisque moribus praedit
- Page 297 and 298:
moderatio. Iis quae carnibus abstin
- Page 299 and 300:
non atis noctu somnum captasse vide
- Page 301 and 302:
Quoniam vero quearere quis posset,
- Page 304 and 305:
DE MORBIS ARTIFICUM DIATRIBAHipócr
- Page 306 and 307:
jardín de Antonio Castor y conoci
- Page 308 and 309:
con el título de Methodus curandis
- Page 310 and 311:
CelsoAulo Cornelio Celso (ca.25 a.
- Page 312 and 313:
capaz de realizar las operaciones d
- Page 314 and 315:
ta el 25%: unos 4 L) y extravascula
- Page 316 and 317:
sia. Diágoras y Erasístrato lo co
- Page 318 and 319:
Ha quedado obsoleta, aunque se la p
- Page 320 and 321:
gisto + cenizas o Metal = flogisto
- Page 322 and 323:
pas antes de quedar el que ahora ti
- Page 324:
ENSAYO “De Morbis Artificum Diatr