Armoede en kapitalisme in pre-industrieel Europa

More documents

Recommendations

Info

eindjes alleen aan elkaar konden knopen als ze minstens 180 dagen per jaar werk hadden, als ze een ‘behoorlijk’ loon verdienden, als hun vrouwen een aanvullend inkomen uit industriële activiteiten haalden, als ze niet meer dan twee kinderen hadden en als de graanprijzen op het ‘normale’ peil bleven.[52] Het kan bijgevolg geen verwondering wekken dat de talrijke misoogsten, epidemieën en zwermen plunderende soldaten hoe langer hoe meer families tot de bedelstaf brachten. In de Elzas, in het gebied van Alençon, zou hun aantal zelfs 12 pct. hebben bedragen. Betwistbare ramingen voorzeker, doch zij wijzen in ieder geval op het structurele karakter van de bedelarij en de vagebondage in het zeventiende-eeuwse Frankrijk. In electoraal Saksen steeg het aantal Gärtner en Häusler, kleine keuters met een stukje land, tussen 1550 en 1750 op een spectaculaire wijze. In het midden van de zestiende eeuw hadden beide groepen nauwelijks 7 pct. der agrarische bevolking omvat. Twee eeuwen later vormden zij ruim 48 pct. van de boerenstand. De meesten van hen waren toen voor hun levensonderhoud aangewezen op de rurale textielindustrie, die zich in Zuidwest-Saksen en in Zuid-Oberlausitz sterk had uitgebreid. Het platteland van Overijssel toont duidelijk aan dat de ‘Gouden Eeuw’ der Verenigde Provinciën heel wat schaduwzijden had. In Salland en Twente, de twee dichtst bevolkte gebieden van de provincie, steeg het aandeel der keuterboeren in de rurale bevolking tussen 1602 en 1720 respectievelijk van 22 tot 45 pct. en van 44 tot 49 pct. De concentratie van de rijkdom op het platteland en in de kleine steden, die samen ongeveer 51.000 inwoners telden, was overweldigend. In 1675 had 6 pct. der bevolking bijna 87 pct. van de totale rijkdom in handen, terwijl 71 pct. der inwoners zich met 13 pct. van de rijkdom moesten tevreden stellen en de onderste 23 pct. helemaal niets bezaten. De aanhoudende verslechtering der levensvoorwaarden in vele rurale gebieden verplichtte een aanzienlijk deel der plattelandsbewoners ertoe elders een middel van bestaan te zoeken. Hoewel kwantitatieve gegevens over de globale omvang der horizontale mobiliteit in de zeventiende eeuw ontbreken, lijdt het geen twijfel dat hoe langer hoe meer mensen toen op drift waren. Een voorbeeld wordt verstrekt door Paul A. Slack, die de geografische mobiliteit onder de lagere klassen van de Engelse samenleving tussen 1598 en 1664 bestudeerde. Volgens het statuut van 1596 had elke parochie de plicht een register bij te houden van de vagebonden die gegeseld werden en teruggestuurd naar hun geboorte- of laatste verblijfplaats. Van de 2.651 vagebonden wier plaats van herkomst kon achterhaald worden, had 50 pct. meer dan 60 km en 28 pct. meer dan 120 km afgelegd. Een ander voorbeeld levert ons Clayworth, een dorp in Nittinghamshire, waar een overzicht van de achternamen van inwoners suggereert dat tussen 1676 en 1688 niet minder dan 37 pct. verhuisden. Een onderzoek naar de herkomst van de 540 migranten die door het hospitaal van Montpellier passeerden in de jaren 1696-99 heeft aangetoond dat ruim 83 pct. rurale arbeiders waren die van het noorden van Frankrijk naar het zuiden trokken op zoek naar werkgelegenheid.
Tabel 8 Afstand tussen plaats van herkomst en bestraffing van Engelse vagebonden, 1598-1664 Afstand tot de plaats van herkomst (km) Aantal vagebonden Pct. van het totaal Tot 30 694 26 31-60 617 23 61-90 365 14 91-120 234 9 121-240 435 16.5 Meer dan 240 306 11.5 Totaal 2.651 100 Bron: herberekend naar P.A. Slack, ‘Vagrants and vagrancy in England, 1598-1664’, The Economic History Review, 2nd ser., 27 (1974), p. 369. Sommige ontwortelde boeren vestigden zich in dunbevolkte woudnederzettingen, heiden en moerasland. De meerderheid verliet echter definitief het platteland en voegde zich bij het stedelijke proletariaat. Hoewel de stedelingen in de meeste Europese landen relatief niet talrijker waren dan voorheen, werden zij geconcentreerd in minder centra. Terwijl omstreeks 1600 nauwelijks 4 pct. van de noordwestelijke Europese bevolking in steden van meer dan 20.000 inwoners leefde, verkeerde bijna 8 pct. in het midden van de achttiende eeuw in dat geval. Parijs, Londen en de Randstad, een groep naburige steden (inbegrepen Amsterdam, Haarlem, Leiden, Den Haag, Delft en Rotterdam) in de provincie Holland, werden gekenmerkt door een explosieve demografische groei; hun gezamenlijk aantal inwoners steeg van 370.000 in de jaren zeventig van de zestiende eeuw tot anderhalf miljoen omstreeks 1700 – ogenblik waarop de Londenaars niet minder dan 10 pct. der nationale bevolking vertegenwoordigden tegen slechts 5 pct. een eeuw vroeger. Al die reusachtige metropolen verslonden letterlijk mensen. Volgens Gregory King bedroeg de gemiddelde sterftecoëfficiënt van dorpen 29 per duizend, die van kleine steden 33 en die van Londen 42. Deze ongelijkheid voor de dood wekt geen verwondering: nergens waren de levensvoorwaarden der lagere klassen zo ellendig als in de dichtbevolkte centra. Op het platteland konden de armen hun mager inkomen vaak nog vermeerderen met betalingen in natura, met groenten gekweekt in hun eigen tuin, met hout gesprokkeld op de gemene gronden en met klein wild gestroopt in naburige bossen. In de steden daarentegen werden ze volkomen afhankelijk van geldlonen en waren ze helemaal overgeleverd aan de markt. Voeg daarbij nog de miserabele woontoestanden en het wordt begrijpelijk waarom de mortaliteit onder de stedelijke armen schrikbarend hoog was. Eén, frappant voorbeeld. In 1693/94 werd de bevolking van Lyon niet alleen getroffen door een excessieve graanduurte, maar tevens door een diepgaande crisis in de zijdenijverheid. In verhouding tot de ‘normale’ sterftecoëfficiënt, berekend voor 1688-92, steeg het aantal overlijden in 1693 en 1694 respectievelijk met 57 pct. en 163 pct. in de parochie van Sint-Joris, met 19 pct. en 115 pct. in de parochie van Sint-Paulus en met 16 pct. en 97 pct. in de parochie van Sint-Vincentius. De
Page 1 and 2:
Catharina Lis - Hugo Soly Armoede e
Page 3 and 4:
Inhoudsopgave Dankbetuiging Woord v
Page 5 and 6:
Dankbetuiging Geen enkele studie is
Page 7 and 8:
maakt immers niet duidelijk waarom
Page 9 and 10:
Een massa nieuwe en oude wetenschap
Page 11 and 12:
Feodaliteit, armoede en liefdadighe
Page 13 and 14:
twee karakteristieken: ‘Enerzijds
Page 15 and 16:
vrije boeren met evenveel grond’.
Page 17 and 18:
zouden de steden in de loop der vol
Page 19 and 20:
verantwoordelijk voor een specifiek
Page 21 and 22:
3. De vele facetten van de armoede
Page 23 and 24:
onderzocht welk dagloon aan de hove
Page 25 and 26:
per gezinslid, in 1340-46 nauwelijk
Page 27 and 28:
ledematen van het lichaam van Chris
Page 29 and 30:
tijdelijke opvangmogelijkheden opge
Page 31 and 32:
Er is een massa monografieën over
Page 33 and 34:
Crisis, sociale problemen en armenw
Page 35 and 36:
Daarbij dient opgemerkt dat zowel d
Page 37 and 38:
verbeterden de levensvoorwaarden va
Page 39 and 40:
urale nijverheid als een toenemende
Page 41 and 42:
meesten onder hen weldra afhankelij
Page 43 and 44:
Afb. 2 Koopkracht van de bouwvakker
Page 45 and 46:
hoofdzakelijk ten koste der kleine
Page 47 and 48:
Afb. 5 Procentuele verdeling van de
Page 49 and 50: het verval van de traditionele lake
Page 51 and 52: migreren maar bij hun werkgevers mo
Page 53 and 54: algemeen overzicht H. Neveux, ‘Le
Page 55 and 56: Economische expansie, verarming en
Page 57 and 58: fiscale basis maakte het de adel vr
Page 59 and 60: grondeigenaars bewerkstelligden imm
Page 61 and 62: dieren bezaten. De aanslag op de ge
Page 63 and 64: transformatie van de economie in de
Page 65 and 66: thuiswerkers maakte het onmogelijk
Page 67 and 68: dertig van de zestiende eeuw blijk
Page 69 and 70: In de loop van de verdere zestiende
Page 71 and 72: de wijzigingen in de dagelijkse lev
Page 73 and 74: degradatie van de kleine producente
Page 75 and 76: moesten besteden, had deze evolutie
Page 77 and 78: 4. De opkomst van de sociale politi
Page 79 and 80: en centrale overheden gewelddadig o
Page 81 and 82: Schotland (1535) en Spanje (1541) v
Page 83 and 84: De invoering van een gemene beurs b
Page 85 and 86: der lokale besturen hebben voorgeze
Page 87 and 88: armenzorg. De grote lijnen van deze
Page 89 and 90: _______________ [28] Brenner, ‘Ag
Page 91 and 92: Sociaaleconomische verschuivingen e
Page 93 and 94: fiscale belangen strekte tot agrari
Page 95 and 96: Tot op het einde van de zestiende e
Page 97 and 98: carrière als een onderontwikkeld g
Page 99: 3. Naar een proletariaat De zeventi
Page 103 and 104: praktijken. ‘Goede’ calvinisten
Page 105 and 106: 4. De ‘Grote Opsluiting’: een e
Page 107 and 108: vrijheidsberoving en verplichte arb
Page 109 and 110: het de burgers op straf van boete n
Page 111 and 112: egering slaagde er in ieder geval i
Page 113 and 114: de strijd voor een gunstige handels
Page 115 and 116: 1650-1780 (Parijs, 1970), en de ver
Page 117 and 118: Economische groei, verpaupering en
Page 119 and 120: gemene gronden hadden, ontvingen en
Page 121 and 122: niet zozeer gericht op de bevorderi
Page 123 and 124: De concentratietendens, verbonden m
Page 125 and 126: op het einde van het ancien regime.
Page 127 and 128: inwoners hun brood uitsluitend met
Page 129 and 130: Osnabrück en het hele Teutoburger
Page 131 and 132: Deze voorbeelden bewijzen dat de ar
Page 133 and 134: eletten fulltime te werken. De onde
Page 135 and 136: innen de grenzen van hun commercië
Page 137 and 138: dezelfde soort van vicieuze cirkel
Page 139 and 140: langzamerhand uitgeschakeld. De ste
Page 141 and 142: trouwens opvallend dat de regeling
Page 143 and 144: loop van de achttiende eeuw helemaa
Page 145 and 146: Afb. 15 Gemiddelde daglonen, uitged
Page 147 and 148: etwist. Te Elbeuf maakten de loonar
Page 149 and 150: Tabel 9 De gesteunde behoeftigen al
Page 151 and 152:
ook hier in de loop van de achttien
Page 153 and 154:
Afb. 16 De daling van het gemiddeld
Page 155 and 156:
Melk 0,082 liter 5 2,7 3 3,8 Karnem
Page 157 and 158:
Vlees 1.210 2.730 700 1.585 Boter 1
Page 159 and 160:
herleid geworden. Vraag het in de h
Page 161 and 162:
vaak verafgelegen plaatsen seizoena
Page 163 and 164:
meerderheid. Zij werden opgehoopt i
Page 165 and 166:
te wekken. En het staat buiten kijf
Page 167 and 168:
Waarom duurde het dan tot 1782 voor
Page 169 and 170:
waarop steun wordt verleend aan de
Page 171 and 172:
etrof, stelde Taintenier voor alle
Page 173 and 174:
aalmoezen vormden de hoekstenen van
Page 175 and 176:
Frankrijk alles samengenomen slecht
Page 177 and 178:
arbeidsverdeling verhinderde. De
Page 179 and 180:
(Parijs, 1965); en bovenal Michel M
Page 181 and 182:
Revolution, 1780-1830’, EcHR, 2nd
Page 183 and 184:
(1972), 107-124. [101] Hufton, The
Page 185 and 186:
oerenstand, omdat de meeste kooplui
Page 187 and 188:
De keuters die in de dertiende eeuw
Page 189 and 190:
ouden van dagen, de zieken en de ge
Page 191 and 192:
Algemene bibliografie De meest omva
Page 193:
t.a.v. de armen, verklaart geen van
show all

Armoede en kapitalisme in pre-industrieel Europa

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?