Armoede en kapitalisme in pre-industrieel Europa

moesten besteden, had deze evolutie een systematische verslechtering van hun
woonomstandigheden voor gevolg.
Afb. 7 Arme haarden als percentage van het totaal aantal haarden in de
grote en kleine steden van Brabant, 1437-1526.
Bron: gebaseerd op J. Cuvelier, Les dénombrements de foyers en Brabant,
XIVe-XVIe siècles, I (Brussel, 1912).
Speculanten, bouwondernemers en huiseigenaars profiteerden van de toenemende vraag naar
goedkoop logies, om uitgestrekte terreinen in minieme percelen te verkavelen, om de tuinen en
binnenplaatsen van oude gebouwen vol te proppen met krotten en om de huizen maximaal
onder te verhuren. Bevreesd voor die haarden van ziekte, criminaliteit en prostitutie trokken de
rijken geleidelijk uit de oude woonkernen weg en vestigden zich in nieuwe, residentiële wijken.
Waar dat om militaire of andere hinderpalen onmogelijk was, werden de armen verdreven naar
de periferie van de stad of naar bepaalde straten en stegen, die als getto’s fungeerden. In de
vroege jaren tachtig was bijna één vijfde van de Antwerpse bevolking in twee van de dertien
wijken geconcentreerd; zij waren overwegend armen, want alle inwoners van dit stadsdeel
betaalden samen nauwelijks 2,5 pct. van de belasting op het vermogen. Twee andere wijken, die
het centrum van de metropool vormden, bevatten slechts 14 pct. der burgers, maar deze laatsten
bezaten meer dan 34 pct. van de totale stedelijke rijkdom. De ideale stad ontworpen door
Leonardo da Vinci is een treffende illustratie van een mentaliteit die de sociale ongelijkheid hoe
langer hoe meer in ruimtelijke termen vertaalde. Het project voorzag twee verdiepingen. In de
bovenste straten mochten geen karren of gelijkaardige voertuigen voorbijkomen, want zij waren
voorbehouden aan de ‘voorname lieden’. Alle transportmiddelen, bestemd voor de bevoorrading
van de inwoners, moesten in de onderste straten rijden. Anders gesteld: voor de rijken de lucht,
het licht en de rust, voor de armen de duisternis, de stank en het lawaai.[39]
De wijzigingen in de openbare vermakelijkheden getuigen eveneens van de groeiende kloof
tussen rijken en armen. Zeker, de Blijde Inkomsten der prinsen, de carnavals en de huwelijken
der vorsten bleven aanleiding geven tot grootse feesten met optochten doorheen de stad. De
versiering der feestwagens en de thema’s behandeld door dichters en musici werden echter in
toenemende mate ontleend aan een mythologie en een esthetica waarvan de betekenis het gros