Armoede en kapitalisme in pre-industrieel Europa

More documents

Recommendations

Info

het hoofd boven water te houden. De spectaculaire ontwikkeling van de lakenfabricage in de streek van Verviers gaf echter de genadeslag. Hoewel de Leidse arbeiders tegen 1725 nauwelijks genoeg verdienden om in leven te blijven, waren hun lonen drie keer hoger dan die van de rurale arbeidskracht nabij Verviers, die over een lapje grond beschikten en geen noemenswaardige accijnzen of belastingen moesten betalen. Leiden was niet opgewassen tegen deze ongelijke concurrentie. In 1795 bedroeg de productie nog maar 28.000 stuks of één vijfde van het zeventiende-eeuwse hoogtepunt. De ‘happy few’ die aan het werk konden blijven, ontvingen voortaan hongerlonen en werden door hun werkgevers aan het truckstelsel onderworpen. In de jaren veertig van de achttiende eeuw moest ongeveer één derde der totale bevolking door het armbestuur bestendig worden gesteund. Emigratie bleek voor de meeste mensen de enige uitkomst te zijn. Op het einde van de eeuw telde Leiden nog nauwelijks 30.000 inwoners tegen 72.000 honderd jaar vroeger. Toch was de achttiende eeuw ook getuige van de bloei van talrijke steden. Dit was in het bijzonder het geval met centra die zich specialiseerden in de fabricage van luxegoederen of die zich toelegden op voorbereidings- en afwerkingsprocessen met betrekking tot weefsels en metalen. De expansie der stedelijke nijverheden ging echter steeds gepaard met de desintegratie van het ambachtelijk stelsel en de proletarisering van de meeste ambachtslui. De ambachten bleven in vele landen weliswaar tot het einde van het ancien régime overleven, maar hun invloed op het economisch leven werd hoe langer hoe geringer. Zelfs in plaatsen waar ze hun oude autoriteit wettelijk behielden, stonden ze vrijwel machteloos tegenover kapitalistische kooplui en ondernemers. Zeker, de tegenstelling tussen kapitaal en arbeid bestond reeds eeuwen. Nooit tevoren was ze nochtans zo uitgesproken geweest. Overal verstevigden de meer belangrijke werkgevers, aan wie de commerciële en industriële groei ongekende gelegenheden tot kapitaalsaccumulatie boden, hun greep op de kleine producenten. Afb. 14 Beroepsindeling van de Lyonese zijdewevers volgens hun huwelijkscontracten (percentages), 1728-1788. Aangezien het feitelijk aantal meesters tussen 1739 en 1786 meer dan verdubbelde, weerspiegelt het afnemend percentage meester-zijdewevers dat zichzelf bij het huwelijk als zodanig liet inschrijven een groeiend bewustzijn van sociaaleconomische degradatie. Bron: gebaseerd op M. Garden, Lyon er les Lyonnais au XVIIIe siècle (Parijs, 1970), pp. 282-283. In de Lyonese zijdenijverheid werd de oude tegenstelling tussen kooplui en ambachtslui in de
loop van de achttiende eeuw helemaal in het voordeel van de eerste groep beslecht. Op het einde van het ancien régime bestond de top van de stedelijke samenleving uit ongeveer 350 kooplieden-fabrikanten, die werk bezorgden aan ca. 6.000 façonniers of meester-zijdewevers. Hoewel deze laatsten de titel van ‘meester’ droegen en ze hun productiemiddelen meestal in volle eigendom bezaten, werden zij volledig gecontroleerd door de kooplieden-fabrikanten. De façonniers stelden op hun beurt meer dan 12.000 leerlingen, gezellen en vrouwelijke familieleden te werk, benevens ca. 10.000 ongeschoolde dagloners die geen deel uitmaakten van het ambacht. De sociaaleconomische verschillen tussen de meester-zijdewevers en hun gezellen waren tegen die tijd zeer gering geworden. Beide groepen waren door de kapitalistische kooplui in feite tot loonarbeiders gedegradeerd geworden. De fundamentele scheidingslijn was niet langer het onderscheid tussen de façonniers enerzijds en de van hen afhankelijke werkers anderzijds, maar de tegenstelling tussen kapitaal en arbeid. De ‘middenstand’ was uitgeschakeld: twee derden van alle ambachtslui waren, ongeacht hun legale status, deelachtig geworden aan dezelfde toestand, iets tussen armoede en middelmatigheid. Vandaar dat het aantal meesters die zich bij hun huwelijk als dusdanig bestempelden van 69 pct. in 1728-30 tot 17 pct. in 1786-88 daalde (afb. 14). Tegen 1780 beschouwden de ambachtslui zichzelf als de ‘slaven’ van de groothandelaars, die hen vrijwel naar goeddunken remunereerden. De daaropvolgende loonstrijd verenigde alle zijdewerkers – meesters zowel gezellen, leerlingen en ongeschoolden – tegen de ‘despotische’ kapitalisten. Toen de meester-zijdewever Denis Monnet in 1791 terugblikte op de staking van 1786 schreef hij: De schandelijke gierigheid of eerder hebzucht der kooplui-fabrikanten in deze stad bracht de meester-arbeiders uiteindelijk tot wanhoop; niet in staat om in hun levensonderhoud te voorzien door dag en nacht te zwoegen, wendden zij zich tot de autoriteiten; maar dezen waren allen kooplui en verwierpen bijgevolg hun verzoeken en protesten. Zij besloten dan overeen te komen dat zij ten einde te leven van hun arbeid slechts zulke en zulke stoffen zouden bewerken voor de prijs die ze zelf zouden vaststellen. De beweging liep op niets uit. Regeringstroepen herstelden de orde en vijf dagen na het uitbreken van de actie werden de voornaamste ‘onruststokers’ opgeknoopt. De Revolutie veranderde weinig of niets. Integendeel, de kooplieden-fabrikanten profiteerden van de economische inzinking om hun ‘tirannie’ te verstevigen. De Brugse fusteinwevers was een gelijkaardig lot beschoren. Slechts een klein aantal kooplui was in staat om grote hoeveelheden katoen op de internationale markt te kopen. Toen de winsten op de verkoop der fusteinen ingevolge de Engelse en Noord-Duitse concurrentie begonnen te dalen, hadden de kooplui er meer dan ooit belang bij het fabricageproces te controleren ten einde hun winstgevende katoenhandel veilig te stellen. Door de toepassing van het baratto-systeem (de verkoop van katoen tegen levering van fusteinen op termijn) en de vaststelling van maximumprijzen voor afgewerkte weefsels slaagden ze in hun opzet. De eens zelfstandige fabrikanten werden langzaam maar zeker tot loonarbeiders herleid. Tegen 1779 moesten meer dan 70 pct. der meester-fusteinwevers door het armbestuur regelmatig worden gesteund. Het ergste was wel dat de overheersing van het commerciële kapitaal de opkomst van een katoenindustrie te Brugge verhinderde, omdat de kooplui geen technologische vernieuwingen bewerkstelligden. In andere stedelijke nijverheden werd het ambachtelijk stelsel van binnenuit aangetast – vaak met de steun van de overheid. Te Brugge bijvoorbeeld werd de sociale differentiatie onder de linnenwevers aanvankelijk bevorderd door de lakse houding van het stadsbestuur inzake de toepassing der ambachtelijke reglementen. Toen de magistraat in de jaren vijftig aan elke
Page 1 and 2:
Catharina Lis - Hugo Soly Armoede e
Page 3 and 4:
Inhoudsopgave Dankbetuiging Woord v
Page 5 and 6:
Dankbetuiging Geen enkele studie is
Page 7 and 8:
maakt immers niet duidelijk waarom
Page 9 and 10:
Een massa nieuwe en oude wetenschap
Page 11 and 12:
Feodaliteit, armoede en liefdadighe
Page 13 and 14:
twee karakteristieken: ‘Enerzijds
Page 15 and 16:
vrije boeren met evenveel grond’.
Page 17 and 18:
zouden de steden in de loop der vol
Page 19 and 20:
verantwoordelijk voor een specifiek
Page 21 and 22:
3. De vele facetten van de armoede
Page 23 and 24:
onderzocht welk dagloon aan de hove
Page 25 and 26:
per gezinslid, in 1340-46 nauwelijk
Page 27 and 28:
ledematen van het lichaam van Chris
Page 29 and 30:
tijdelijke opvangmogelijkheden opge
Page 31 and 32:
Er is een massa monografieën over
Page 33 and 34:
Crisis, sociale problemen en armenw
Page 35 and 36:
Daarbij dient opgemerkt dat zowel d
Page 37 and 38:
verbeterden de levensvoorwaarden va
Page 39 and 40:
urale nijverheid als een toenemende
Page 41 and 42:
meesten onder hen weldra afhankelij
Page 43 and 44:
Afb. 2 Koopkracht van de bouwvakker
Page 45 and 46:
hoofdzakelijk ten koste der kleine
Page 47 and 48:
Afb. 5 Procentuele verdeling van de
Page 49 and 50:
het verval van de traditionele lake
Page 51 and 52:
migreren maar bij hun werkgevers mo
Page 53 and 54:
algemeen overzicht H. Neveux, ‘Le
Page 55 and 56:
Economische expansie, verarming en
Page 57 and 58:
fiscale basis maakte het de adel vr
Page 59 and 60:
grondeigenaars bewerkstelligden imm
Page 61 and 62:
dieren bezaten. De aanslag op de ge
Page 63 and 64:
transformatie van de economie in de
Page 65 and 66:
thuiswerkers maakte het onmogelijk
Page 67 and 68:
dertig van de zestiende eeuw blijk
Page 69 and 70:
In de loop van de verdere zestiende
Page 71 and 72:
de wijzigingen in de dagelijkse lev
Page 73 and 74:
degradatie van de kleine producente
Page 75 and 76:
moesten besteden, had deze evolutie
Page 77 and 78:
4. De opkomst van de sociale politi
Page 79 and 80:
en centrale overheden gewelddadig o
Page 81 and 82:
Schotland (1535) en Spanje (1541) v
Page 83 and 84:
De invoering van een gemene beurs b
Page 85 and 86:
der lokale besturen hebben voorgeze
Page 87 and 88:
armenzorg. De grote lijnen van deze
Page 89 and 90:
_______________ [28] Brenner, ‘Ag
Page 91 and 92: Sociaaleconomische verschuivingen e
Page 93 and 94: fiscale belangen strekte tot agrari
Page 95 and 96: Tot op het einde van de zestiende e
Page 97 and 98: carrière als een onderontwikkeld g
Page 99 and 100: 3. Naar een proletariaat De zeventi
Page 101 and 102: Tabel 8 Afstand tussen plaats van h
Page 103 and 104: praktijken. ‘Goede’ calvinisten
Page 105 and 106: 4. De ‘Grote Opsluiting’: een e
Page 107 and 108: vrijheidsberoving en verplichte arb
Page 109 and 110: het de burgers op straf van boete n
Page 111 and 112: egering slaagde er in ieder geval i
Page 113 and 114: de strijd voor een gunstige handels
Page 115 and 116: 1650-1780 (Parijs, 1970), en de ver
Page 117 and 118: Economische groei, verpaupering en
Page 119 and 120: gemene gronden hadden, ontvingen en
Page 121 and 122: niet zozeer gericht op de bevorderi
Page 123 and 124: De concentratietendens, verbonden m
Page 125 and 126: op het einde van het ancien regime.
Page 127 and 128: inwoners hun brood uitsluitend met
Page 129 and 130: Osnabrück en het hele Teutoburger
Page 131 and 132: Deze voorbeelden bewijzen dat de ar
Page 133 and 134: eletten fulltime te werken. De onde
Page 135 and 136: innen de grenzen van hun commercië
Page 137 and 138: dezelfde soort van vicieuze cirkel
Page 139 and 140: langzamerhand uitgeschakeld. De ste
Page 141: trouwens opvallend dat de regeling
Page 145 and 146: Afb. 15 Gemiddelde daglonen, uitged
Page 147 and 148: etwist. Te Elbeuf maakten de loonar
Page 149 and 150: Tabel 9 De gesteunde behoeftigen al
Page 151 and 152: ook hier in de loop van de achttien
Page 153 and 154: Afb. 16 De daling van het gemiddeld
Page 155 and 156: Melk 0,082 liter 5 2,7 3 3,8 Karnem
Page 157 and 158: Vlees 1.210 2.730 700 1.585 Boter 1
Page 159 and 160: herleid geworden. Vraag het in de h
Page 161 and 162: vaak verafgelegen plaatsen seizoena
Page 163 and 164: meerderheid. Zij werden opgehoopt i
Page 165 and 166: te wekken. En het staat buiten kijf
Page 167 and 168: Waarom duurde het dan tot 1782 voor
Page 169 and 170: waarop steun wordt verleend aan de
Page 171 and 172: etrof, stelde Taintenier voor alle
Page 173 and 174: aalmoezen vormden de hoekstenen van
Page 175 and 176: Frankrijk alles samengenomen slecht
Page 177 and 178: arbeidsverdeling verhinderde. De
Page 179 and 180: (Parijs, 1965); en bovenal Michel M
Page 181 and 182: Revolution, 1780-1830’, EcHR, 2nd
Page 183 and 184: (1972), 107-124. [101] Hufton, The
Page 185 and 186: oerenstand, omdat de meeste kooplui
Page 187 and 188: De keuters die in de dertiende eeuw
Page 189 and 190: ouden van dagen, de zieken en de ge
Page 191 and 192: Algemene bibliografie De meest omva
Page 193:
t.a.v. de armen, verklaart geen van
show all

Armoede en kapitalisme in pre-industrieel Europa

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?