Armoede en kapitalisme in pre-industrieel Europa

egering slaagde er in ieder geval in de ‘wanordelijkheden’ van de armen grotendeels onder
controle te houden. Zeker, er deden zich in de eeuw na de Fronde nog revoltes voor, maar
veralgemeende agitatie behoorde gedurende verscheidene generaties tot het verleden.
Dat alles betekende niet dat de economische potentialiteiten van de algemene hospitalen tijdens
de regering van Lodewijk XIV helemaal uit het oog werden verloren. De bedoelingen van Colbert
reikten heel wat verder dan de perfectionering van het bestaande controlesysteem. De
onvermoeibare ambtenaar was ervan overtuigd dat het volstond de Franse industrie
systematisch overheidsinfecties te geven en een uitgebreid, goedkoop en dociel arbeidsleger te
bezorgen, opdat de nationale rijkdommen ten volle zouden benut worden. Vandaar zijn
uitgesproken voorkeur voor steunverlening door arbeid. In 1667 schreef hij aan de schepenen
van Auxerre: ‘Aangezien de overvloed altijd voortvloeit uit arbeid en de ellende uit ledigheid, is
het uw belangrijkste taak middelen te vinden om de armen op te sluiten en aan het werk te
zetten.’ In 1681 feliciteerde hij de intendant van Rouen voor zijn inspanningen om de
geestelijken van Fécamp ertoe te bewegen de armen nuttige arbeid te laten verrichten, ‘omdat
niets zo nadelig is voor de Staat als de bedelarij van valide mensen’.[59] Louter artificiële
middelen zoals de creatie van koninklijke manufactures en de opsluiting der armen met het oog
op hun winstgevende tewerkstelling, konden de Franse industrie echter niet veel baat brengen:
structurele hinderpalen beperkten bij voorbaat het effect van zulke pogingen. Enkele
uitzonderingen niet te na gesproken, hebben de hôpitaux généraux bijgevolg noch als
werkplaatsen noch als opleidingscentra voor ongeschoolde arbeiders enige betekenis gehad.
Kortom, de talrijke aarzelingen van de koninklijke wetgeving inzake de bestrijding van de
bedelarij en de vagebondage in het in het zeventiende-eeuwse Frankrijk moeten zowel aan de
stagnatie van de nationale economie als aan de intensiteit van de strijd tussen de verschillende
sociale groepen worden toegeschreven.
Nergens in Noordwest-Europa werd de sociale politiek zozeer door economische overwegingen
ingegeven als in Engeland. De Armenwet van 1601, die van kracht bleef tot zijn totale afschaffing
in 1834, had een drievoudig oogmerk: werk verschaffen aan de werklozen, de kinderen der
paupers opvoeden en in de leer doen als leerjongens, en steun verlenen aan ‘de lammen, de
gebrekkigen, de bejaarden, de blinden en andere invaliden die arm zijn en niet in staat om te
werken’. Een tweeledig administratief principe werd gehandhaafd, waardoor de parochie als
eenheid werd gegrondvest en deze eenheid onder de centrale supervisie van de Privy Council
werd geplaatst. Al wie over voldoende middelen beschikte, werd door de overseers of the poor,
ambtenaren, gerekruteerd uit de kerkmeesters en vier andere voorname gezinshoofden,
regelmatig getaxeerd voor de aanschaffing van een grondstoffenvoorraad waarop de armen aan
het werk konden gezet worden. Indien een parochie niet in staat was om de noodzakelijke
fondsen door taxatie bijeen te brengen, dan moesten de belastingen over het honderdschap
gespreid worden. Het systeem werd gecontroleerd door de Justices of the Peace, die ervoor
moesten zorgen dat de basisbeginselen van de Armenwet in het hele rijk (Engeland en Wales)
strikt werden toegepast.
Tot omstreeks 1660 werd de Elizabethaanse Armenwet, vervolledigd door twee aanvullende
wetten, één voor de oprichting van werkhuizen en de andere voor het omschrijven van de wet op
de liefdadige legaten, op een vrij soepele wijze in praktijk gebracht. De reden ligt voor de hand:
ofschoon in die periode de grondslagen werden gelegd voor de commerciële en industriële
expansie kenmerkend voor de volgende decennia, overheersten stagnatie, crisis en zelfs