Armoede en kapitalisme in pre-industrieel Europa

carrière als een onderontwikkeld gebied in Europa begonnen’.
Een tweede belangrijke wijziging was de verplaatsing van de nijverheid naar het platteland. De
voordelen van rurale arbeid waren vanzelfsprekend sinds lang bekend aan de ondernemers. Het
volstond echter niet dat de vraag naar rurale arbeidskracht bestond – het aanbod moest
eveneens verzekerd zijn. Aan beide voorwaarden werd in de zeventiende eeuw ruimschoots
voldaan. De groeiende relatieve overbevolking, veelal verstoken van elk alternatief, vormde een
onuitputtelijk reservoir van goedkope en gewillige arbeidskracht in een periode waarin de
stedelijke lonen hoog werden gehouden door stijgende accijnzen en mededinging voor arbeid
vanwege de tertiaire sector. In die omstandigheden lag het voor de hand dat de textielindustrie
in toenemende mate van de steden naar het platteland werd overgeheveld. In de vroege
achttiende eeuw werd het gros van alle wollen, linnen, katoenen en gemengde stoffen in Europa
geproduceerd in de grote rurale districten van Engeland, Frankrijk, Duitsland, de Lage Landen
en Zwitserland.
Zowel op het platteland als in de steden ondervond de industriële organisatie bijgevolg
diepgaande, zij het graduele, transformaties. De concurrentie der rurale nijverheid en de
pogingen der kooplui om de textielfabricage aan de veranderende behoeften van de markt aan te
passen, ondermijnden de stabiliserende functie van de ambachten. Kapitalistische
ondernemingen, die een vrij groot aantal arbeiders tewerkstelden, werden hoe langer hoe
talrijker. Toch bleef gecentraliseerde productie de uitzondering. De weg voor de overgang naar
fabrieksproductie werd niet gebaand door de grote manufactures, die ‘gelukkige’
bijkomstigheden, bevoorrecht met vorstelijke octrooien en subsidies, doch door de
vermenigvuldiging van proto-industrie, de eerste fase der industrialisering. De kooplui, die de
import der grondstoffen en de export der afgewerkte fabricaten controleerden, gaven over het
algemeen de voorkeur aan het putting-out system, dat haast geen vast kapitaal vereiste en dat
de mogelijkheid bood op grote schaal rurale arbeiders in te schakelen. De veralgemening van dit
type van productie in de zeventiende eeuw impliceerde een toenemende concentratie van
commerciële en financiële controle. In 1676 exporteerden veertien groothandelaars, die
nauwelijks 10 pct. van het totaal aantal kooplui vertegenwoordigden, vanuit Exeter niet minder
dan 70 pct. van alle serges gefabriceerd in Devon. In Amiens was de afzet van saaien omstreeks
dezelfde tijd volkomen in handen van acht à negen négociants, die allen met elkaar verwant
waren.
Deze ontwikkeling bracht de volledige economische afhankelijkheid van de rurale arbeiders en
van het gros der stedelijke ambachtslui mede. De eersten leefden in een toestand van
permanente onzekerheid. Hun arbeid was immers niet of nauwelijks gereglementeerd, zodat ze
op een extreme wijze konden uitgebuit worden. Daarenboven hing hun werkgelegenheid af van
putting-out kooplui, die hun circulerend kapitaal gemakkelijk konden terugtrekken en elders
investeren. De stedelijke textielarbeiders waren er nochtans niet veel beter aan toe. Aangezien
de ambachten geleidelijk aan betekenis inboetten en ze in toenemende mate door de rijkste
fabrikanten werden gecontroleerd, konden de kleinere meesters en de ambachtsgezellen zich
steeds minder effectief verzetten tegen onderbetaling, bedekte toepassing van het trucksysteem,
uitkering in minderwaardige munt en andere mistoestanden.
De talrijke stakingen en opstandige bewegingen haalden zelden iets uit. De werkgevers,
gesteund door de lokale en centrale overheden, speelden niet alleen de verschillende
professionele categorieën tegen elkaar uit, maar maakten tevens gebruik van het wantrouwen