Armoede en kapitalisme in pre-industrieel Europa

Economische expansie, verarming en sociale politiek
(ca. 1450 – ca. 1630)
De verdwijning van de hongersnood en de eclips van de Zwarte Dood in de tweede helft van de
vijftiende en de vroege zestiende eeuw hadden een ware bevolkingsexplosie voor gevolg. Het
spectaculaire demografische herstel bracht op zijn beurt een krachtige agrarische expansie
mede. Overal werden verlaten gronden opnieuw in gebruik genomen en in talrijke gebieden
vonden op grote schaal ontginningen plaats. Bovendien werd de organisatie der bebouwing
gevoelig verbeterd: de kwalitatieve vernieuwingen die tijdens de voorgaande eeuw hier en daar
waren ingevoerd geworden, kenden thans een ruime verspreiding. De tijdelijke verhoging der
grond- en arbeidsproductiviteit die uit die wijzigingen resulteerde, stelde de boerenuitbatingen
gedurende verscheidene decennia in staat om nieuwe fiscale lasten te dragen. Tegelijkertijd gaf
de alliantie tussen de heroplevende transcontinentale en de opbloeiende intercontinentale
handel aan de West-Europese economie een enorme impuls. Deze commerciële expansie legde
de grondslagen voor de totstandkoming van een wereldeconomie en bevorderde bovendien de
groei van kapitalistische organisatievormen. De toenemende vraag naar fabricaten, als een
gevolg van grotere afzetmogelijkheden en de stijging der bevolking, versterkte immers de reeds
aanwezige tendens tot concentratie en rationalisatie en ging bijgevolg gepaard met kwalitatieve
verschuivingen in de organisatie der industriële productie,
De overgang van middeleeuwen naar moderne tijden werd ook gekenmerkt door een
toenemende verstedelijking. Hoewel de stadsbewoners in de meeste Europese landen, met
uitzondering van de Nederlanden en Noord-Italië, nog altijd maar een gering deel der totale
bevolking vertegenwoordigden, valt een versnelde graad van verstedelijking in deze periode niet
te loochenen. Dankzij de maritieme revolutie namen talrijke oude en nieuwe centra een hoge
vlucht, terwijl de opkomst van gecentraliseerde staten met een uitgebreide bureaucratie de groei
van verscheidene hoofdsteden voor gevolg had. Tegen 1600 telde Europa twaalf steden met
meer dan 100.000 inwoners tegen vijf omstreeks 1500. Door de verscheidenheid van hun
functies, hun buitensporige opeenhoping van rijkdom en hun massale consumptie zouden deze
reusachtige mensenconcentraties gedurende enkele eeuwen een zeer voorname strategische rol
spelen in het economisch leven van West-Europa.
De zestiende-eeuwse expansie heeft aan sommige sociale groepen nieuwe of in ieder geval
grotere mogelijkheden tot verrijking geboden. Vele kooplui-ondernemers en financiers bouwden
enorme fortuinen op. De democratisering van de vérhandel; gesteund op de veralgemening van
de participatietechniek en de commissiehandel, bevorderde bovendien de vermenigvuldiging
van kleine en middelgrote firma’s.
Wat de agrarische sector betreft, bestaat er heel wat bewijsmateriaal dat deze periode ook
getuige was van de consolidatie en wellicht zelfs de uitbreiding van een ‘boerenaristocratie’.
Maar wat gebeurde er met de massa van de mensen? Welke weerslag hadden al de hierboven