Armoede en kapitalisme in pre-industrieel Europa

industriële waren. Zeker, alle boeren werden geconfronteerd met relatief hoge uitgaven voor
lonen en werktuigen enerzijds en met relatief lage winstmarges anderzijds. Elk min of meer
adequaat antwoord op de aantasting van het inkomen, zoals de overschakeling naar veeteelt, viel
echter buiten het bereik der weinig kapitaalkrachtigen. De expansie van de veeteelt in Europa
vanaf het einde van de veertiende eeuw heeft de meeste rurale bewoners trouwens meer na- dan
voordelen opgeleverd. Zowel de landheren als de rurale ‘toplaag’ hebben namelijk meer dan ooit
gepoogd de hand te leggen op de gemene gronden. Daarbij kwam nog dat veeteelt in
tegenstelling tot graanbouw weinig arbeidskrachten vereiste, zodat deze specialisatie het gevaar
voor een opleving van de rurale werkloosheid inhield. Het beste middel voor de
kleingrondbezitters om aan de gevolgen der dalende graanprijzen te ontkomen, was
ongetwijfeld een omschakeling naar de teelt van handelsgewassen, wat een vrij hoge opbrengst
op een kleine oppervlakte grond mogelijk maakte. Hoe langer hoe meer West-Europese boeren
blijken zich in de veertiende en vijftiende eeuw op de verbouw van wijn, hop, oliehoudende
zaden, vlas en verfplanten te hebben toegelegd, waardoor zij van het relatief hoge prijsniveau
der industriële producten profiteerden. De keerzijde van de medaille was echter dat zij aldus
voor hun afzet en voor de aankoop van levensmiddelen volkomen op de markt werden
aangewezen – een tweevoudige afhankelijkheid die een grotere kwetsbaarheid impliceerde.
Geklemd tussen toenemende sociale ongelijkheid enerzijds en de groeiende tirannie van de
markt anderzijds, kon de West-Europese boerenstand in zijn geheel niet op grote schaal
investeren met het oog op agrarische groei; in vele streken stond tegenover de winst van de
grotere persoonlijke vrijheid een toenemende economische onzekerheid.
2. De Gouden Eeuw van de ambachtsman?
Men is het er algemeen over eens dat de periode na de Zwarte Dood getuige was van een
herverdeling van de rijkdom en de economische activiteit. In sommige opzichten bracht dit
proces een verlies voor de steden in het algemeen mee. Een duidelijk voorbeeld is de uitbreiding
van de rurale nijverheid, die zich in vele streken ten koste van de stedelijke productie
ontwikkelde. Anderzijds verloren verscheidene centra grond omdat andere aan belang wonnen.
Daarenboven greep een zeer voorname verschuiving in de hiërarchie der fabricaten plaats: de
meeste traditionele nijverheden gingen achteruit, terwijl nieuwe branches op de voorgrond
kwamen.
Er bestaat echter heel wat meningsverschil over het zakenniveau gedurende dit tijdperk. De
voorstanders van de depressie der Renaissance ontkennen niet dat er in vele delen van Europa
tekenen van lokale voorspoed waren, maar zij beklemtonen dat ‘de snelle vooruitgang van een
paar jongere landen wellicht onvoldoende was om de langzame achteruitgang van de oude
economische reuzen te ondervangen’. Andere auteurs zijn van mening dat zich in feite slechts
‘een herstructurering van de internationale arbeidsverdeling’ voordeed en dat de groei van
nieuwe bedrijvigheden in de meeste gevallen compensatie bood voor de achteruitgang van de
oude.[20] Hoe belangrijk dit debat vanuit economisch oogpunt ook moge zijn, sociaal is het
weinig relevant. Voor handwerkslui die hun winst- of zelfs hun tewerkstellingsmogelijkheden
teloor zagen gaan, was het maar een schrale troost dat andere gebieden of branches bloeiden.
Diepgaande verschuivingen in de structuur van de industriële productie tijdens deze periode
hadden voor gevolg dat allen, een elite van hooggeschoolden uitgezonderd, bedreigd werden met
declassering. Van zodra de stedelijke nijverheid overging naar de productie van luxegoederen
ondervond de ambachtsman tijdens zijn zogenaamde ‘Gouden Eeuw’ zowel de concurrentie der