Armoede en kapitalisme in pre-industrieel Europa

More documents

Recommendations

Info

Woord vooraf Sinds de jaren zestig is men zich bewust geworden van het feit dat de armoede in de westerse wereld lang niet tot het verleden behoort. Overvloedig bewijsmateriaal toont aan dat economische groei geen universele welvaart heeft voortgebracht. Zelfs in landen met een hoog nationaal per capita inkomen leeft een groot aantal mensen nog steeds op de rand van of onder de officiële armoedelijn. Bovendien lijkt de sociale ongelijkheid eerder toe te nemen dan te verminderen.[1] Toch is het gros der wetenschappelijke energie niet gestoken in de analyse van de fundamentele oorzaken der armoede, doch in het afbakenen, meten en beschrijven van ‘marginale’ groepen en subgroepen, die als ‘minoriteiten’ bestempeld worden. Het euforisch geloof in het alleenzaligmakend karakter van de economische groei heeft talrijke vorsers ertoe gebracht armoede te karakteriseren als het gevolg van onderontwikkeling, een situatie van tijdelijke en gelokaliseerde achterlijkheid, of als het gevolg van individuele onmacht – insular poverty en case poverty om J.K. Galbraiths terminologie te gebruiken. De totale mislukking van de ‘oorlogen tegen de armoede’ in het rijkste land ter wereld, de Verenigde Staten van Amerika, heeft deze vooronderstellingen niet fundamenteel ondergraven. Vele sociale wetenschappers hebben hun heil gezocht in de culture of poverty. In tegenstelling tot Oscar Lewis, die de term creëerde, beschouwen zij de levensomstandigheden en de gedragspatronen van de armen als het resultaat van persoonlijke ontoereikendheid of inferioriteit, waardoor de betrokken families zichzelf onvermijdelijk als paupers bestendigen.[2] Enkele markante uitzonderingen niet te na gesproken, wordt meer aandacht besteed aan het specifieke waardesysteem van de armen dan aan de economische en politieke structuren die ten grondslag liggen aan sociale ongelijkheid en culturele segregatie. De acute armoedeproblematiek heeft de historici niet onberoerd gelaten. Net zoals de crisis van de jaren dertig het onderzoek naar de lange termijn trends van prijzen, lonen en inkomens had gestimuleerd, zo heeft de groeiende bezorgdheid voor de huidige sociale spanningen geleid tot een vermenigvuldiging van studies over de aard en de omvang van de armoede in preindustriële samenlevingen. De problemen van de eigen tijd bepalen echter niet alleen in hoge mate de thema’s van het historisch onderzoek, zij beïnvloeden tevens sterk de wijze waarop deze onderwerpen worden benaderd. Aangezien economische groei over het algemeen als het ultieme doel en de remedie voor elke kwaal wordt beschouwd, kan het geen verwondering wekken dat de meeste historici het ancien régime beschrijven als onderontwikkeld, een toestand die is gedefinieerd geworden als ‘het onvermogen om aan brede lagen van de bevolking een behoorlijke levensstandaard te bezorgen, met de daaruit resulterende ellende en materiële ontbering’.[3] De voornaamste kenmerken van zulk een samenleving, zo wordt betoogd, zijn: haar structureel onvermogen om de agrarische productiviteit substantieel te verhogen en de natuurlijke tendens van haar bevolking om toe te nemen op een beperkte oppervlakte grond. Vandaar dat elke fase van demografische expansie noodzakelijkerwijze moet leiden tot een onhoudbare spanning tussen bevolkingsomvang en voedselvoorraad, een bottleneck, resulterend in hongersnood en crisismortaliteit. De armoede in pre-industrieel Europa wordt aldus herleid tot een ‘natuurlijk’ fenomeen, inherent aan een ‘maatschappij van de schaarste’, gedetermineerd door technologische achterlijkheid en een tendens tot ongeremde demografische groei. Zulk een beschrijving kan bezwaarlijk een verklaring worden genoemd. Zij
maakt immers niet duidelijk waarom condities strekkend tot lange termijn stagnatie de hele middeleeuwen door aanhielden, terwijl ze in sommige vroegmoderne samenlevingen geleidelijk werden doorbroken. De hele redenering berust in laatste instantie op de impliciete aanvaarding van een neomalthusiaans model, waarvan het deterministisch karakter niet in vraag wordt gesteld. Net zoals vele voorstanders van de culture of poverty benadering, hebben ook historici vaak de neiging om de armoede als een tijdeloos fenomeen te analyseren, om haar externe verschijningsvormen als wezenstrekken van de armen zelf voor te stellen. Eén treffend voorbeeld. Tijdens het ancien régime schreven de elites de aanwezigheid van een groot aantal armen hoofdzakelijk toe aan individuele tegenslagen of onvolkomenheden enerzijds en aan het bestaan en de parallelle activiteiten van menigvuldige liefdadige instellingen die al te vrijgevig waren en bijgevolg elke prikkel tot arbeid wegnamen, anderzijds. Verscheidene historici hebben deze zienswijze geheel of gedeeltelijk overgenomen. Zij staven hun conclusie met drie argumenten: de proliferatie van openbare en private steunfondsen, de grote omvang van bedelarij, landloperij en vagebondage, en het overwicht van zieken, gebrekkigen, weduwen en echtparen met talrijke kinderen ten laste onder de gesteunde armen. De betrokken auteurs vragen zich blijkbaar niet af wat ze in feite evalueren: de ‘aard’ van de armoede of de werking van een specifiek armenzorgsysteem. Hoewel zulke zienswijzen, of eerder vooronderstellingen, veel bijval hebben gevonden, worden ze geenszins door alle historici voorgestaan. Sommige vorsers hebben scherpe kritiek uitgeoefend op de geldigheid van neomalthusiaanse modellen ter verklaring van lange termijn veranderingen op sociaaleconomisch gebied in pre-industrieel Europa. Anderen hebben aangetoond dat de liefdadige instellingen toen wegens hun beperkte financiële middelen maar een uiterst klein deel van het werkelijk aantal hulpbehoevenden konden steunen en dat de armenlijsten aangelegd door de betrokken administraties bijgevolg een sterk vertekend beeld van de sociale werkelijkheid geven. Toch zijn de voornaamste vragen tot nog toe onbeantwoord gebleven. Waarom was de armoede het hele ancien régime door een structureel fenomeen? Hoe komt het dat de omvang en de graad der behoeftigheid vergelijkbaar waren in economisch achterlijke en vooruitstrevende gebieden, in perioden van bevolkingsaanwas en tijdens fasen van demografische stagnatie of achteruitgang? Waarom ging het pauperisme niet overal gepaard met kapitalistische ontwikkeling? Waarom werden in sommige delen van Europa op bepaalde ogenblikken grootscheepse reorganisaties van de armenzorg doorgevoerd, terwijl in andere regio’s of tijdperken alles bij het oude bleef? Waarom bestond de meerderheid der gesteunde armen nu eens uit jonge en gezonde volwassenen, dan weer uit kinderen, bejaarden en gebrekkigen? Deze vragen beantwoorden impliceert een holistische benadering, d.i. een diachronische en comparatieve studie van hele samenlevingen. Het is evident dat een analyse van lange termijn bewegingen vereist is om tot algemene uitspraken over de oorzaken van verarming en wijzigingen in de sociale politiek te komen. Anders is het gevaar niet denkbeeldig dat gemeenschappelijke trekken en cruciale verschillen niet op hun juiste waarde worden geëvalueerd. Hoewel de laatste jaren uitstekende monografieën aan diverse aspecten van de problematiek werden gewijd, zijn vooralsnog geen pogingen gedaan om de resultaten van die partiële onderzoekingen te synthetiseren. Alle werken die een totaalbeeld geven, zijn op zijn minst een halve eeuw oud en handelen haast uitsluitend over liefdadigheid.[4]
Page 1 and 2: Catharina Lis - Hugo Soly Armoede e
Page 3 and 4: Inhoudsopgave Dankbetuiging Woord v
Page 5: Dankbetuiging Geen enkele studie is
Page 9 and 10: Een massa nieuwe en oude wetenschap
Page 11 and 12: Feodaliteit, armoede en liefdadighe
Page 13 and 14: twee karakteristieken: ‘Enerzijds
Page 15 and 16: vrije boeren met evenveel grond’.
Page 17 and 18: zouden de steden in de loop der vol
Page 19 and 20: verantwoordelijk voor een specifiek
Page 21 and 22: 3. De vele facetten van de armoede
Page 23 and 24: onderzocht welk dagloon aan de hove
Page 25 and 26: per gezinslid, in 1340-46 nauwelijk
Page 27 and 28: ledematen van het lichaam van Chris
Page 29 and 30: tijdelijke opvangmogelijkheden opge
Page 31 and 32: Er is een massa monografieën over
Page 33 and 34: Crisis, sociale problemen en armenw
Page 35 and 36: Daarbij dient opgemerkt dat zowel d
Page 37 and 38: verbeterden de levensvoorwaarden va
Page 39 and 40: urale nijverheid als een toenemende
Page 41 and 42: meesten onder hen weldra afhankelij
Page 43 and 44: Afb. 2 Koopkracht van de bouwvakker
Page 45 and 46: hoofdzakelijk ten koste der kleine
Page 47 and 48: Afb. 5 Procentuele verdeling van de
Page 49 and 50: het verval van de traditionele lake
Page 51 and 52: migreren maar bij hun werkgevers mo
Page 53 and 54: algemeen overzicht H. Neveux, ‘Le
Page 55 and 56: Economische expansie, verarming en
Page 57 and 58:
fiscale basis maakte het de adel vr
Page 59 and 60:
grondeigenaars bewerkstelligden imm
Page 61 and 62:
dieren bezaten. De aanslag op de ge
Page 63 and 64:
transformatie van de economie in de
Page 65 and 66:
thuiswerkers maakte het onmogelijk
Page 67 and 68:
dertig van de zestiende eeuw blijk
Page 69 and 70:
In de loop van de verdere zestiende
Page 71 and 72:
de wijzigingen in de dagelijkse lev
Page 73 and 74:
degradatie van de kleine producente
Page 75 and 76:
moesten besteden, had deze evolutie
Page 77 and 78:
4. De opkomst van de sociale politi
Page 79 and 80:
en centrale overheden gewelddadig o
Page 81 and 82:
Schotland (1535) en Spanje (1541) v
Page 83 and 84:
De invoering van een gemene beurs b
Page 85 and 86:
der lokale besturen hebben voorgeze
Page 87 and 88:
armenzorg. De grote lijnen van deze
Page 89 and 90:
_______________ [28] Brenner, ‘Ag
Page 91 and 92:
Sociaaleconomische verschuivingen e
Page 93 and 94:
fiscale belangen strekte tot agrari
Page 95 and 96:
Tot op het einde van de zestiende e
Page 97 and 98:
carrière als een onderontwikkeld g
Page 99 and 100:
3. Naar een proletariaat De zeventi
Page 101 and 102:
Tabel 8 Afstand tussen plaats van h
Page 103 and 104:
praktijken. ‘Goede’ calvinisten
Page 105 and 106:
4. De ‘Grote Opsluiting’: een e
Page 107 and 108:
vrijheidsberoving en verplichte arb
Page 109 and 110:
het de burgers op straf van boete n
Page 111 and 112:
egering slaagde er in ieder geval i
Page 113 and 114:
de strijd voor een gunstige handels
Page 115 and 116:
1650-1780 (Parijs, 1970), en de ver
Page 117 and 118:
Economische groei, verpaupering en
Page 119 and 120:
gemene gronden hadden, ontvingen en
Page 121 and 122:
niet zozeer gericht op de bevorderi
Page 123 and 124:
De concentratietendens, verbonden m
Page 125 and 126:
op het einde van het ancien regime.
Page 127 and 128:
inwoners hun brood uitsluitend met
Page 129 and 130:
Osnabrück en het hele Teutoburger
Page 131 and 132:
Deze voorbeelden bewijzen dat de ar
Page 133 and 134:
eletten fulltime te werken. De onde
Page 135 and 136:
innen de grenzen van hun commercië
Page 137 and 138:
dezelfde soort van vicieuze cirkel
Page 139 and 140:
langzamerhand uitgeschakeld. De ste
Page 141 and 142:
trouwens opvallend dat de regeling
Page 143 and 144:
loop van de achttiende eeuw helemaa
Page 145 and 146:
Afb. 15 Gemiddelde daglonen, uitged
Page 147 and 148:
etwist. Te Elbeuf maakten de loonar
Page 149 and 150:
Tabel 9 De gesteunde behoeftigen al
Page 151 and 152:
ook hier in de loop van de achttien
Page 153 and 154:
Afb. 16 De daling van het gemiddeld
Page 155 and 156:
Melk 0,082 liter 5 2,7 3 3,8 Karnem
Page 157 and 158:
Vlees 1.210 2.730 700 1.585 Boter 1
Page 159 and 160:
herleid geworden. Vraag het in de h
Page 161 and 162:
vaak verafgelegen plaatsen seizoena
Page 163 and 164:
meerderheid. Zij werden opgehoopt i
Page 165 and 166:
te wekken. En het staat buiten kijf
Page 167 and 168:
Waarom duurde het dan tot 1782 voor
Page 169 and 170:
waarop steun wordt verleend aan de
Page 171 and 172:
etrof, stelde Taintenier voor alle
Page 173 and 174:
aalmoezen vormden de hoekstenen van
Page 175 and 176:
Frankrijk alles samengenomen slecht
Page 177 and 178:
arbeidsverdeling verhinderde. De
Page 179 and 180:
(Parijs, 1965); en bovenal Michel M
Page 181 and 182:
Revolution, 1780-1830’, EcHR, 2nd
Page 183 and 184:
(1972), 107-124. [101] Hufton, The
Page 185 and 186:
oerenstand, omdat de meeste kooplui
Page 187 and 188:
De keuters die in de dertiende eeuw
Page 189 and 190:
ouden van dagen, de zieken en de ge
Page 191 and 192:
Algemene bibliografie De meest omva
Page 193:
t.a.v. de armen, verklaart geen van
show all

Armoede en kapitalisme in pre-industrieel Europa

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?