Armoede en kapitalisme in pre-industrieel Europa

More documents

Recommendations

Info

uitengewone betekenis van de aardappel voor de armen in deze gebieden kan niet getwijfeld worden. Sir John Sinclair, een Schotse landbouwkundige en schrijver, vertolkte geen individueel standpunt toen hij in 1812 noteerde: ‘Men kan zich moeilijk voorstellen hoe de mensen op het land zouden overleefd hebben zonder de gelukkige introductie en grootscheepse verbouw van deze waardevolle plant.’ In Engeland ten slotte zou het aardappelrantsoen tussen 1775 en 1795 gestegen zijn van 200 tot 400 gram per hoofd en per dag. Tijdens de eerste helft van de negentiende eeuw lijkt ‘de laagste soort van menselijk voedsel’, zoals Caird de aardappel later beschreef, steeds in belang te zijn toegenomen. Als we tenminste geloof mogen hechten aan G.R. Porter, die in 1851 verklaarde: ‘Behoudens in jaren van schaarste nemen alle Engelsen, uitgezonderd wellicht de bewoners van het hoge Noorden en dan nog maar gedeeltelijk, hun toevlucht tot rogge- of gerstebrood ; een groter en toenemende aantal voedt zich echter in hoge mate met aardappelen.’[90] Er zijn enkele ramingen van de gemiddelde per capita voedselconsumptie in steden en regio’s op het einde van het ancien regime beschikbaar. Ongeacht het feit dat ze te schaars zijn om veralgemeningen toe te laten, vertonen deze gegevens het grote nadeel van alle ‘gemiddelden’: zij vertellen ons niets over het feitelijk voedselpakket der verschillende sociale klassen. Toch kunnen we uit zulke abstracties iets leren. Rond 1800 beschikte iedere inwoner van de Zuidelijke Nederlanden over het volgend theoretisch dagrantsoen: Tabel 10 Gemiddeld hoofdelijk voedselpakket in de Zuidelijke Nederlanden, omstreeks 1800 Voedingswaren Consumptie per hoofd en per dag Hoeveelheid Aantal calorieën Voedingsstoffen (in gram) Eiwitten Vetten Koolh. Brood* 500 gram 1250 35,3 14,6 257,9 Aardappelen 700 gram 490 11,4 0,5 106 Vlees 27 gram 60 5,0 4,5 - Boter 27 gram 205 0,1 22,7 - Kaas 1 gram 3 0,2 0,1 - Vis 6 gram 13 2,5 1,1 - Suiker 5 gram 17 - - 4,4 Siroop 3 gram 7 - - - Rijst 1 gram 3 - - - Eieren 0,137 10 0,8 0,7 -
Melk 0,082 liter 5 2,7 3 3,8 Karnemelk 0,411 liter 122 12,2 1,5 14,0 Groenten 0,030 liter 45 3,0 0,2 7,5 Totaal 2230 73,2 48,9 393,6 Bier 0,500 liter 225 of of of Jenever 0,016 liter 45 14 % 10 % 76 % Wijn 0,012liter 8 Algemeen totaal 2508 Bron: gebaseerd op de tabel in Vandenbroeke, Agriculture, p. 593. * Gemengd brood bestaande uit 2/3 rogge en 1/3 tarwe Vanuit kwantitatief oogpunt gaf dit voedselpakket voldoening. De dagelijkse behoefte aan calorieën van een vijfpersoonsgezin (twee werkende ouders en drie kinderen van respectievelijk drie, zes en twaalf jaar) mag immers op 10.900 à 12.200 eenheden worden geraamd of 2.180 à 2.440 per persoon. Het volstaat nochtans niet een behoorlijk aantal calorieën op te nemen, er moet rekening worden gehouden met de chemische samenstelling der voedingswaren. De meeste specialisten zijn het er over eens dat een evenwichtig dieet uit 15 pct. eiwitten, 25-30 pct. vetten en 55-60 pct. koolhydraten moet bestaan. Zij beklemtonen bovendien het essentiële belang van dierlijke eiwitten, die alle noodzakelijke aminozuren bevatten. Over het algemeen wordt aanvaard dat voor volwassenen minstens één derde der eiwitten van dierlijke oorsprong moeten zijn en voor kinderen meer dan de helft. Als men deze verhoudingen voor ogen houdt, dan wordt het duidelijk dat het gemiddeld voedselpakket in de Zuidelijke Nederlanden op het einde van het ancien régime in hoge mate deficiënt was. De opname van dierlijke eiwitten bedroeg nauwelijks 24 gram of één derde van het totaal en het aantal calorieën geleverd door vetten was volstrekt onvoldoende. Voeg daarbij de onevenwichtige calcium/fosfor verhouding, het bijna totaal gemis aan vitamine A en het schromelijk tekort aan vitamine D, en het wordt begrijpelijk waarom zoveel kinderen tussen negen maanden en drie jaar stierven, waarom het beenderstelsel van ontelbare overlevenden misvormd was en waarom talrijke volwassenen aan ernstige oogziekten leden. Net zoals in de huidige ontwikkelingslanden stierven de meeste mensen in de achttiende eeuw niet zozeer rechtstreeks van de honger, als wel van ziekten waarvoor een slechte voeding de weg had gebaand. De meest fundamentele vraag is nog onbeantwoord gebleven. Hoeveel inwoners van de Zuidelijke Nederlanden ‘genoten’ omstreeks 1800 van dit ‘gemiddeld’ voedselpakket? Enkele approximatieve berekeningen tonen aan dat de lagere klassen geenszins in staat waren om zich het gros der vermelde voedingswaren aan te schaffen. De Antwerpse labouring poor zijn daarvan een voorbeeld. Laten we twee vijfpersoonsgezinnen nemen die resp. negentien en elf stuiver per dag verdienden.
Page 1 and 2:
Catharina Lis - Hugo Soly Armoede e
Page 3 and 4:
Inhoudsopgave Dankbetuiging Woord v
Page 5 and 6:
Dankbetuiging Geen enkele studie is
Page 7 and 8:
maakt immers niet duidelijk waarom
Page 9 and 10:
Een massa nieuwe en oude wetenschap
Page 11 and 12:
Feodaliteit, armoede en liefdadighe
Page 13 and 14:
twee karakteristieken: ‘Enerzijds
Page 15 and 16:
vrije boeren met evenveel grond’.
Page 17 and 18:
zouden de steden in de loop der vol
Page 19 and 20:
verantwoordelijk voor een specifiek
Page 21 and 22:
3. De vele facetten van de armoede
Page 23 and 24:
onderzocht welk dagloon aan de hove
Page 25 and 26:
per gezinslid, in 1340-46 nauwelijk
Page 27 and 28:
ledematen van het lichaam van Chris
Page 29 and 30:
tijdelijke opvangmogelijkheden opge
Page 31 and 32:
Er is een massa monografieën over
Page 33 and 34:
Crisis, sociale problemen en armenw
Page 35 and 36:
Daarbij dient opgemerkt dat zowel d
Page 37 and 38:
verbeterden de levensvoorwaarden va
Page 39 and 40:
urale nijverheid als een toenemende
Page 41 and 42:
meesten onder hen weldra afhankelij
Page 43 and 44:
Afb. 2 Koopkracht van de bouwvakker
Page 45 and 46:
hoofdzakelijk ten koste der kleine
Page 47 and 48:
Afb. 5 Procentuele verdeling van de
Page 49 and 50:
het verval van de traditionele lake
Page 51 and 52:
migreren maar bij hun werkgevers mo
Page 53 and 54:
algemeen overzicht H. Neveux, ‘Le
Page 55 and 56:
Economische expansie, verarming en
Page 57 and 58:
fiscale basis maakte het de adel vr
Page 59 and 60:
grondeigenaars bewerkstelligden imm
Page 61 and 62:
dieren bezaten. De aanslag op de ge
Page 63 and 64:
transformatie van de economie in de
Page 65 and 66:
thuiswerkers maakte het onmogelijk
Page 67 and 68:
dertig van de zestiende eeuw blijk
Page 69 and 70:
In de loop van de verdere zestiende
Page 71 and 72:
de wijzigingen in de dagelijkse lev
Page 73 and 74:
degradatie van de kleine producente
Page 75 and 76:
moesten besteden, had deze evolutie
Page 77 and 78:
4. De opkomst van de sociale politi
Page 79 and 80:
en centrale overheden gewelddadig o
Page 81 and 82:
Schotland (1535) en Spanje (1541) v
Page 83 and 84:
De invoering van een gemene beurs b
Page 85 and 86:
der lokale besturen hebben voorgeze
Page 87 and 88:
armenzorg. De grote lijnen van deze
Page 89 and 90:
_______________ [28] Brenner, ‘Ag
Page 91 and 92:
Sociaaleconomische verschuivingen e
Page 93 and 94:
fiscale belangen strekte tot agrari
Page 95 and 96:
Tot op het einde van de zestiende e
Page 97 and 98:
carrière als een onderontwikkeld g
Page 99 and 100:
3. Naar een proletariaat De zeventi
Page 101 and 102:
Tabel 8 Afstand tussen plaats van h
Page 103 and 104: praktijken. ‘Goede’ calvinisten
Page 105 and 106: 4. De ‘Grote Opsluiting’: een e
Page 107 and 108: vrijheidsberoving en verplichte arb
Page 109 and 110: het de burgers op straf van boete n
Page 111 and 112: egering slaagde er in ieder geval i
Page 113 and 114: de strijd voor een gunstige handels
Page 115 and 116: 1650-1780 (Parijs, 1970), en de ver
Page 117 and 118: Economische groei, verpaupering en
Page 119 and 120: gemene gronden hadden, ontvingen en
Page 121 and 122: niet zozeer gericht op de bevorderi
Page 123 and 124: De concentratietendens, verbonden m
Page 125 and 126: op het einde van het ancien regime.
Page 127 and 128: inwoners hun brood uitsluitend met
Page 129 and 130: Osnabrück en het hele Teutoburger
Page 131 and 132: Deze voorbeelden bewijzen dat de ar
Page 133 and 134: eletten fulltime te werken. De onde
Page 135 and 136: innen de grenzen van hun commercië
Page 137 and 138: dezelfde soort van vicieuze cirkel
Page 139 and 140: langzamerhand uitgeschakeld. De ste
Page 141 and 142: trouwens opvallend dat de regeling
Page 143 and 144: loop van de achttiende eeuw helemaa
Page 145 and 146: Afb. 15 Gemiddelde daglonen, uitged
Page 147 and 148: etwist. Te Elbeuf maakten de loonar
Page 149 and 150: Tabel 9 De gesteunde behoeftigen al
Page 151 and 152: ook hier in de loop van de achttien
Page 153: Afb. 16 De daling van het gemiddeld
Page 157 and 158: Vlees 1.210 2.730 700 1.585 Boter 1
Page 159 and 160: herleid geworden. Vraag het in de h
Page 161 and 162: vaak verafgelegen plaatsen seizoena
Page 163 and 164: meerderheid. Zij werden opgehoopt i
Page 165 and 166: te wekken. En het staat buiten kijf
Page 167 and 168: Waarom duurde het dan tot 1782 voor
Page 169 and 170: waarop steun wordt verleend aan de
Page 171 and 172: etrof, stelde Taintenier voor alle
Page 173 and 174: aalmoezen vormden de hoekstenen van
Page 175 and 176: Frankrijk alles samengenomen slecht
Page 177 and 178: arbeidsverdeling verhinderde. De
Page 179 and 180: (Parijs, 1965); en bovenal Michel M
Page 181 and 182: Revolution, 1780-1830’, EcHR, 2nd
Page 183 and 184: (1972), 107-124. [101] Hufton, The
Page 185 and 186: oerenstand, omdat de meeste kooplui
Page 187 and 188: De keuters die in de dertiende eeuw
Page 189 and 190: ouden van dagen, de zieken en de ge
Page 191 and 192: Algemene bibliografie De meest omva
Page 193: t.a.v. de armen, verklaart geen van
show all

Armoede en kapitalisme in pre-industrieel Europa

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?