Armoede en kapitalisme in pre-industrieel Europa

More documents

Recommendations

Info

Frappant bewijsmateriaal betreffende de levensomstandigheden van de allerarmsten kan gehaald worden uit de demografische geschiedenis van de Noord-Italiaanse steden. Endemische plagen troffen iedere sociale groep en leeftijdscohorte, maar sommige waren ‘meer gelijk’ dan anderen; de mortaliteit was het grootst onder de armen en de jongeren en het ergst van al onder de kinderen van de armen. De impact van de sociaaleconomische ongelijkheid op de demografische ontwikkeling kan aan de hand van een treffend voorbeeld worden geïllustreerd. In 1427 bestond op het platteland rondom Pistoia een nauw verband tussen materiële welstand en kinderaantal: naarmate een huishouden gefortuneerder was, telde het meer kinderen jonger dan vijftien jaar. In de steden waren de sociaaldemografische tegenstellingen nog meer uitgesproken. Te Florence bijvoorbeeld bedroeg de vrouw-kind ratio, dat wil zeggen de verhouding tussen het aantal kinderen van 0-4 jaar, in 1427 slechts 101 voor de gezinnen zonder belastbaar vermogen en haast 150 voor die met een vermogen boven 3.200 gulden. Als men alle vrouwen tussen 15 en 44 jaar in aanmerking neemt, dan bedroegen de verhoudingen respectievelijk 84 in d armste en 116 in de rijkste gezinnen. Tabel 4 De potentiële armen als percentage van het totaal aantal belastingbetalers in geselecteerde Duitse en Zwitserse steden in het midden van de vijftiende eeuw. Stad Jaar Aantal Aantal Percentage inwoners belastingbetalers potentiële armen Augsburg 1475 ca. 20.000 4.485 87 Bazel 1446 ca. 10.000 2.841 68 Esslingen 1468 ca. 6.000 1.101 48 Görlitz 1443 ca. 5.000 997 60 Hall 1460 ca. ? 1.040 59 Kaufbeuren 1479 ca. 3.500 613 65 Konstanz 1460 ca. 6.000 1.487 61 Lübeck 1460 ca. 20.000 5.600 52 Memmingen 1450 ca. 4.500 1.096 63 Ravensburg 1473 ca. 5.000 1.416 70 Sankt Gallen 1447 ca. 4.000 1.011 64 Ueberlingen 1444 ca. 4.500 1.177 61 Bronnen: zie bibliografie onderaan het hoofdstuk. Noot: met ‘potentiële’ armen worden de belastbare burgers bedoeld wier bezit kleiner was dan honderd gulden. Enkele kwantitatieve gegevens betreffende het aantal stedelijke armen in Brabant en Vlaanderen illustreren de gevolgen van de 15e-eeuwse structurele verschuivingen in de industriële productie voor bepaalde centra en sociale groepen. We hebben reeds opgemerkt dat
het verval van de traditionele lakenindustrie, ingezet op het einde van de veertiende eeuw, onder de regering van Filips de Goede (1419-67) een climax bereikte en dat de Zuid-Nederlandse steden bijgevolg verplicht waren hun industriële productie te heroriënteren. We hebben tevens aangestipt dat deze omschakeling in de kleinere centra veel minde vlot verliep dan in de grotere. Dit wordt bevestigd door de gedifferentieerde evolutie van het aantal armen. In 1437 telden de kleine en de grote steden van het hertogdom Brabant respectievelijk 9 pct. en 10,5 pct. arme haarden. Ongeveer veertig jaar later was hun aantal in de kleine steden opgelopen tot 27 pct. tegen nauwelijks 14 pct. in de grote. Een momentopname uit 1469 bewijst dat de toestand in de kleine centra van het graafschap Vlaanderen niet veel beter was: 26 pct. der gezinnen werden er toen gesteund of waren fiscaal arm. Veel onderzoek zal nog moeten verricht worden vooraleer men een algemeen en genuanceerd beeld zal kunnen ophangen van de weerslag der ontwrichtingsfase. Twee conclusies lijken in ieder geval onontkoombaar te zijn. In de eerste plaats bleef de sociaaleconomische ongelijkheid na de Zwarte Dood zowel op het platteland als in de steden een constante factor. Talrijke gegevens wijzen er zelfs op dat de verdeling van de rijkdom nog meer verwrongen werd. In de tweede plaats bleef de armoede een structureel verschijnsel. Overal leefde een aanzienlijk deel der bevolking in de vijftiende eeuw, net zoals voorheen, in omstandigheden die de tijdgenoten zelf als uiterst precair bestempelden. Ondanks de demografische inzinking was de dreiging der behoeftigheid nog steeds een dagelijkse realiteit. 4. Arbeidstekort, armenwetten en sociale spanningen Uit de concentratie van stedelijke industriële activiteiten in minder en minder handen, het groot aantal potentiële armen en de aangroei van grote uitbatingen blijkt dat de materiële kloof tussen rijk en arm in de veertiende en vijftiende eeuw breder werd. Naarmate het profiel van de sociale stratificatie veranderde, ontstonden conflicten tussen de beide polen. De rijken poogden de armen te laten betalen voor de veertiende-eeuwse ontwrichtingen, terwijl de armen van hun kant niet langer bereid waren de rijken gewillig en zonder betwisting als hun meesters te aanvaarden. Een ijzingwekkend uitbuitingsprogramma lag aan de basis van de eerste vormen van radicalisering bij de armen. Vanaf het midden van de veertiende eeuw werden de werkgevers in haast alle Europese landen met een structureel tekort aan arbeiders en bijgevolg met looneisen geconfronteerd. Ten einde daaraan het hoofd te bieden, werden in talrijke gebieden van overheidswege ordonnanties uitgevaardigd, die de migraties van dienstboden en dagloners aan banden legden, hun lonen ‘bevroren’ en hun aanspraken op onderstand in hoge mate beperkten. In Engeland vaardigde de Raad van koning Edward III reeds op 18 juni 1349 een ‘Ordinance of Labourers’ uit, waarin de arbeidsplicht voor alle validen centraal stond. Aangezien de bedelarij desondanks bleef toenemen, voegde het parlement in 1351 een aantal nieuwe bepalingen aan de bestaande toe. Het voornaamste objectief van deze beroemde Statutes of Labourers, die herhaaldelijk opnieuw werden uitgevaardigd, was een adequaat arbeidsaanbod te verzekeren tegen het loontarief overheersend vóór de Zwarte Dood. Daartoe werd in de eerste plaats bepaald dat alle valide mannen en vrouwen onder zestig jaar en zonder bestaansmiddelen verplicht waren werk te aanvaarden tegen het gemiddelde loon uitbetaald tussen 1325 en 1331; landheren konden een
Page 1 and 2: Catharina Lis - Hugo Soly Armoede e
Page 3 and 4: Inhoudsopgave Dankbetuiging Woord v
Page 5 and 6: Dankbetuiging Geen enkele studie is
Page 7 and 8: maakt immers niet duidelijk waarom
Page 9 and 10: Een massa nieuwe en oude wetenschap
Page 11 and 12: Feodaliteit, armoede en liefdadighe
Page 13 and 14: twee karakteristieken: ‘Enerzijds
Page 15 and 16: vrije boeren met evenveel grond’.
Page 17 and 18: zouden de steden in de loop der vol
Page 19 and 20: verantwoordelijk voor een specifiek
Page 21 and 22: 3. De vele facetten van de armoede
Page 23 and 24: onderzocht welk dagloon aan de hove
Page 25 and 26: per gezinslid, in 1340-46 nauwelijk
Page 27 and 28: ledematen van het lichaam van Chris
Page 29 and 30: tijdelijke opvangmogelijkheden opge
Page 31 and 32: Er is een massa monografieën over
Page 33 and 34: Crisis, sociale problemen en armenw
Page 35 and 36: Daarbij dient opgemerkt dat zowel d
Page 37 and 38: verbeterden de levensvoorwaarden va
Page 39 and 40: urale nijverheid als een toenemende
Page 41 and 42: meesten onder hen weldra afhankelij
Page 43 and 44: Afb. 2 Koopkracht van de bouwvakker
Page 45 and 46: hoofdzakelijk ten koste der kleine
Page 47: Afb. 5 Procentuele verdeling van de
Page 51 and 52: migreren maar bij hun werkgevers mo
Page 53 and 54: algemeen overzicht H. Neveux, ‘Le
Page 55 and 56: Economische expansie, verarming en
Page 57 and 58: fiscale basis maakte het de adel vr
Page 59 and 60: grondeigenaars bewerkstelligden imm
Page 61 and 62: dieren bezaten. De aanslag op de ge
Page 63 and 64: transformatie van de economie in de
Page 65 and 66: thuiswerkers maakte het onmogelijk
Page 67 and 68: dertig van de zestiende eeuw blijk
Page 69 and 70: In de loop van de verdere zestiende
Page 71 and 72: de wijzigingen in de dagelijkse lev
Page 73 and 74: degradatie van de kleine producente
Page 75 and 76: moesten besteden, had deze evolutie
Page 77 and 78: 4. De opkomst van de sociale politi
Page 79 and 80: en centrale overheden gewelddadig o
Page 81 and 82: Schotland (1535) en Spanje (1541) v
Page 83 and 84: De invoering van een gemene beurs b
Page 85 and 86: der lokale besturen hebben voorgeze
Page 87 and 88: armenzorg. De grote lijnen van deze
Page 89 and 90: _______________ [28] Brenner, ‘Ag
Page 91 and 92: Sociaaleconomische verschuivingen e
Page 93 and 94: fiscale belangen strekte tot agrari
Page 95 and 96: Tot op het einde van de zestiende e
Page 97 and 98: carrière als een onderontwikkeld g
Page 99 and 100:
3. Naar een proletariaat De zeventi
Page 101 and 102:
Tabel 8 Afstand tussen plaats van h
Page 103 and 104:
praktijken. ‘Goede’ calvinisten
Page 105 and 106:
4. De ‘Grote Opsluiting’: een e
Page 107 and 108:
vrijheidsberoving en verplichte arb
Page 109 and 110:
het de burgers op straf van boete n
Page 111 and 112:
egering slaagde er in ieder geval i
Page 113 and 114:
de strijd voor een gunstige handels
Page 115 and 116:
1650-1780 (Parijs, 1970), en de ver
Page 117 and 118:
Economische groei, verpaupering en
Page 119 and 120:
gemene gronden hadden, ontvingen en
Page 121 and 122:
niet zozeer gericht op de bevorderi
Page 123 and 124:
De concentratietendens, verbonden m
Page 125 and 126:
op het einde van het ancien regime.
Page 127 and 128:
inwoners hun brood uitsluitend met
Page 129 and 130:
Osnabrück en het hele Teutoburger
Page 131 and 132:
Deze voorbeelden bewijzen dat de ar
Page 133 and 134:
eletten fulltime te werken. De onde
Page 135 and 136:
innen de grenzen van hun commercië
Page 137 and 138:
dezelfde soort van vicieuze cirkel
Page 139 and 140:
langzamerhand uitgeschakeld. De ste
Page 141 and 142:
trouwens opvallend dat de regeling
Page 143 and 144:
loop van de achttiende eeuw helemaa
Page 145 and 146:
Afb. 15 Gemiddelde daglonen, uitged
Page 147 and 148:
etwist. Te Elbeuf maakten de loonar
Page 149 and 150:
Tabel 9 De gesteunde behoeftigen al
Page 151 and 152:
ook hier in de loop van de achttien
Page 153 and 154:
Afb. 16 De daling van het gemiddeld
Page 155 and 156:
Melk 0,082 liter 5 2,7 3 3,8 Karnem
Page 157 and 158:
Vlees 1.210 2.730 700 1.585 Boter 1
Page 159 and 160:
herleid geworden. Vraag het in de h
Page 161 and 162:
vaak verafgelegen plaatsen seizoena
Page 163 and 164:
meerderheid. Zij werden opgehoopt i
Page 165 and 166:
te wekken. En het staat buiten kijf
Page 167 and 168:
Waarom duurde het dan tot 1782 voor
Page 169 and 170:
waarop steun wordt verleend aan de
Page 171 and 172:
etrof, stelde Taintenier voor alle
Page 173 and 174:
aalmoezen vormden de hoekstenen van
Page 175 and 176:
Frankrijk alles samengenomen slecht
Page 177 and 178:
arbeidsverdeling verhinderde. De
Page 179 and 180:
(Parijs, 1965); en bovenal Michel M
Page 181 and 182:
Revolution, 1780-1830’, EcHR, 2nd
Page 183 and 184:
(1972), 107-124. [101] Hufton, The
Page 185 and 186:
oerenstand, omdat de meeste kooplui
Page 187 and 188:
De keuters die in de dertiende eeuw
Page 189 and 190:
ouden van dagen, de zieken en de ge
Page 191 and 192:
Algemene bibliografie De meest omva
Page 193:
t.a.v. de armen, verklaart geen van
show all

Armoede en kapitalisme in pre-industrieel Europa

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?