Armoede en kapitalisme in pre-industrieel Europa

verantwoordelijk voor een specifieke productiefase. Aldus werden niet alleen de vaste
bedrijfsuitgaven gedrukt (de woning der thuiswerkers was immers tegelijkertijd hun
werkplaats), maar konden de bestellingen tevens gemakkelijk aan de fluctuaties van de markt
worden aangepast. Het arbeidsaanbod was wegens de continue immigratie van bezitslozen zo
groot en de lonen bijgevolg zo laag, dat er geen enkele prikkel bestond om het productieproces
op een meer rationele wijze te organiseren.
In tegenstelling tot een wijd verbreide mening bleven handelaars en ondernemers tot de
veertiende eeuw twee grotendeels gescheiden groepen. Het is mogelijk dat sommige
internationale handelaars als ondernemers in de wolweverij zijn opgetreden. De schaarse
teksten die in dit verband worden geciteerd, zijn evenwel niet conclusief en vormen alleszins
uitzonderingen. Het markantste voorbeeld ter staving van die hypothetische penetratie van
commerciële en industriële activiteiten is nog steeds dat van de beruchte Jehan Boinebroke van
Douai uit de tweede helft der dertiende eeuw. Welnu, onlangs werd op overtuigende wijze
aangetoond dat Boinebroke geen drapenier was noch een koopman die loonarbeiders
tewerkstelde, doch een verkoper van grondstoffen, die hij meestal op termijn kocht en op krediet
aan de man bracht, en een opkoper van halfafgewerkte lakens, die hij van zelfstandige
producenten kocht en vervolgens tegen stukloon liet opmaken en verven om ze op de
internationale markt te verkopen.[13]
Waarom zouden de kooplui trouwens in de vroege middeleeuwen in de wolweverij
geïnteresseerd geweest zijn? In de elfde en twaalfde eeuw was hun aantal nog zo beperkt, de
markt zo uitgestrekt, de discrepantie tussen aanbod en potentiële vraag zo immens, het
distributiesysteem zo primitief en de afhankelijkheid van de meeste streken ten opzichte van
enkele hoog ontwikkelde gebieden zo groot, dat elke koopman met wat geluk gemakkelijke en
reusachtige winsten kon boeken. Vanaf de dertiende eeuw kwam daarin verandering. Het
welslagen van de ‘commerciële revolutie’ betekende voor de individuele koopman na verloop
van tijd dat zijn winstmogelijkheden verminderden. De gevoelige toename van het aantal
kooplui, de substantiële verbetering van de organisatie van het bevoorradingssysteem, de
opkomst van steeds meer onderling concurrerende markten en industriële centra: het
samenspel van al die verschijnselen veroorzaakte een groeiend onevenwicht tussen de goederen
die de samenleving kon produceren en distribueren enerzijds en deze die ze kon consumeren
anderzijds. De tijd van het haast onbegrensde profijt was definitief voorbij. Oude
winstmogelijkheden moesten thans op een artificiële wijze worden gecreëerd.
De kooplui kozen echter de gemakkelijkste weg. In de eerste plaats sloten zij de toegang tot de
meest winstgevende commerciële branches voor buitenstaanders, inzonderheid handwerkslui,
zoveel mogelijk af. In de meeste Vlaamse, Engelse en Toscaanse steden werd bepaald dat het
lidmaatschap van een koopliedengilde onverenigbaar was met de uitoefening van een
industriële activiteit. De bedoeling van deze politiek was duidelijk: de welgestelde
textielondernemers waren potentieel gevaarlijke concurrenten voor de professionele kooplui,
wier vermogen om de producenten onder druk te zetten in laatste instantie afhing van de mate
waarin ze de import van grondstoffen en de export van afgewerkte fabricaten controleerden. Een
handelsmonopolie was bijgevolg de beste waarborg voor de afhankelijkheid der producenten. In
de tweede plaats wendden de kooplui alle denkbare middelen aan om de prijs der lakens zoveel
mogelijk te drukken. Zij poogden elke vorm van overeenkomst tussen producenten waaruit een
prijsverhoging kon resulteren door de stedelijke autoriteiten te laten verbieden. Moeilijk was dat
niet, omdat de meest prominente kooplui in alle steden met een belangrijke textielindustrie in