Armoede en kapitalisme in pre-industrieel Europa

onderzocht welk dagloon aan de hoveniers, de metserdienders en de metselaars in de veertiende
eeuw te Florence werd betaald en hoeveel tarwe dit bedrag vertegenwoordigde. De auteur heeft
eerst het laagste, het hoogste en het gemiddelde dagloon van elke categorie vermenigvuldigd
met 280, dat is het maximum aantal werkdagen in een jaar tijdens het ancien regime, waarna
hij de bekomen resultaten door 365 heeft gedeeld. Vervolgens heeft hij alle cijfers omgerekend
in kilogram tarwebrood, het basisvoedsel te Florence, en in de overeenstemmende hoeveelheid
calorieën. Aldus kan nagegaan worden of de diverse arbeidersgroepen al dan niet voldoende
verdienden om in leven te blijven. Immers een kind van minder dan vijftien jaar heeft
gemiddeld ongeveer 2.000 calorieën per dag nodig, een volwassene die weinig of niet actief is
ongeveer 2.500 en een handarbeider ongeveer 3.500. De auteur heeft tenslotte alle berekende
hoeveelheden door vier gedeeld ten einde te onderzoeken of de uitgekeerde lonen al dan niet
volstonden om een typegezin (twee volwassenen met twee kinderen) te voeden. We zullen eerst
de levensstandaard der hoveniers beschouwen, een arbeiderscategorie die min of meer met
rurale werkers kan vergeleken worden.
Tabel 2 Koopkracht, uitgedrukt in calorieën, van hoveniers in Florence, 1326-39 en 1340-47
Loon Aantal calorieën per hoofd en per dag
Vrijgezellen Families
1326-39 1340-47 1326-39 1340-47
Minimum 5.325 3.115 1.330 780
Maximum 9.550 6.300 2.380 1.375
Gemiddelde 7.015 4.725 1.755 1.180
Bron: Ch.-M. de La Roncière, ‘Pauvres et pauvreté à Florence au XIVe siècle’, in M. Mollat, Etudes sur l’histoire de
la pauvreté, Moyen Age – XVIe siècle (Parijs, 1974), II, p. 674.
Om deze cijfers te interpreteren, moet rekening worden gehouden met twee factoren. In de
eerste plaats kon geen enkele arbeider het zich veroorloven zijn loon uitsluitend aan voedsel te
besteden – 20 à 30 pct. moest worden uitgetrokken voor huishuur, verwarming, verlichting,
kledij en andere, minder belangrijke, posten. In de tweede plaats mag een menu niet louter en
alleen uit zetmeelstoffen bestaan. Zonder een minimale opname van eiwitten en vetstoffen doen
zich immers snel fysische en psychische afwijkingen voor. Een calorie geleverd door vlees, vis,
boter, kaas of olie is echter veel duurder dan een calorie afkomstig van graan. Men zal zich
stellig niet aan overdrijving schuldig maken, als men die supplementaire voedseluitgaven op
ongeveer 10 pct. van het loon raamt. Kortom, de arbeiders mochten niet meer dan 60 à 70 pct.
van hun inkomen aan tarwebrood besteden. Uit dat alles volgt dat het dagloon van een nietgehuwde
arbeider equivalent moest zijn aan 5.000 calorieën om een ‘normaal’ leven te leiden,
dat wil zeggen zware arbeid verrichten, een enigszins gedifferentieerd voedselpakket
samenstellen, regelmatig de huishuur betalen en nu en dan versleten kledingstukken vervangen.
Met 3 à 4.000 calorieën per dag kon hij nog het nodige voedsel kopen, maar was hij verplicht op
alle andere posten te bezuinigen. Een dagelijkse opname van 2.500 calorieën tenslotte volstond
om niet te verhongeren, maar sloot andere uitgaven volkomen uit en impliceerde bovendien een
toestand van permanente ondervoeding. Wat een gehuwde arbeider met twee kinderen betrof:
hij moest het equivalent van ongeveer 3.500 calorieën per dag en per persoon verdienen om in