Armoede en kapitalisme in pre-industrieel Europa

More documents

Recommendations

Info

de helft van de vereiste hoeveelheid vitamine D. Deze ernstige deficiëntie had fatale gevolgen, omdat ze rachitis bevorderde, dat wil zeggen een verkalking van het beenderstelsel die blijvende misvormingen met zich meebracht. Vooral de kinderen en de adolescenten die vroegtijdige arbeid moesten verrichten werden door dit gebrek getroffen. Na verloop van tijd was hun wervelkolom helemaal gebogen, waren hun tengere benen krom gegroeid en hadden ze knokige gewrichten. Nog erger was het bijna totaal gemis aan vitamine C. Dit verklaart de kwetsbaarheid der armen voor scheurbuik, alsmede hun gering weerstandsvermogen tegen zware inspanningen, koude en infecties. Chronische werkloosheid verplichtte vele stedelijke armen ertoe van het ene centrum naar het andere te trekken op zoek naar bestaansmiddelen. Meer dan 40 pct. van alle zwervers gevat in Salisbury tussen 1598 en 1638 waren in andere steden geboren of hadden op zijn minst enige tijd in deze laatste verbleven. Overal fulmineerden de autoriteiten tegen dit ‘uitschot, deze troep goddelozen zonder geloof of opvoeding, levend in losbandigheid en liederlijkheid op een beschamende en zelfs gruwelijke wijze, zonder onderscheid van geslacht, verwantschap of enige andere band, zoals de beesten.’[53] De permanente confrontatie met de migrerende havelozen werd een echte obsessie voor de ‘weldenkende’ Europeanen. Sommigen bleven zonder onderscheid liefdadigheid beoefenen. Maar de grote meerderheid der gegoeden beschouwde de zwervende armen thans als gevaarlijke ordeverstoorders, die wegens hun ondeugden en hun onwetendheid meer dan waarschijnlijk verdoemd waren. Zeker, op ontelbare zeventiendeeeuwse schilderijen worden vagebonden, bedelaars, zigeuners en straatmuzikanten in felle kleuren afgebeeld. Medelijden voor de lagere klassen was echter niet het hoofdmotief. Enkele uitzonderingen niet te na gesproken, zoals Rembrandt en Louis le Nain, degradeerden de schilders de armen veelal tot pittoreske of zelfs weerzinwekkende wezens, die nog nauwelijks menselijke trekken vertoonden. Het recurrente thema van het bedelaarsgevecht was slechts een voorwendsel om de angst en de afschuw der bovenlaag voor het schuim der maatschappij uit te beelden. Tevergeefs zoekt men naar een spoor van begrip, een vaag gevoel van sympathie. Vanaf het einde van de zestiende eeuw werden in Engeland en Frankrijk projecten naar voren gebracht om het land regelmatig van zijn vagebonden te ‘purgeren’. Sommige auteurs waren van oordeel dat het meest geschikte middel daartoe deportatie naar de kolonies was. Richard Eburne, een predikant uit Somerset, stelde in 1624 zelfs voor jaarlijks op zijn minst 16.000 armen, twee uit elke parochie, naar de andere kant van de Atlantische Oceaan te transporteren. Zowel de Franse kolonies als die van Engeland hebben in de zeventiende eeuw in beperkte mate de functie van veiligheidsklep vervuld. Talrijke ontwortelde en gedeklasseerde mensen, gedwongen door de autoriteiten of aangelokt door de luchtkastelen die de professionele ronselaars hen voorspiegelden, verlieten definitief de Oude Wereld. Tussen 1620 en 1640 zouden ongeveer 80.000 Engelsen naar Noord-Amerika en de West-Indische eilanden zijn geëmigreerd. Heel wat Franse landarbeiders engageerden zich van hun kant om naar de Antillen te vertrekken. Alleen al vanuit La Rochelle zouden er tussen 1634 en 1715 meer dan 6.000 zijn afgereisd. Toch mag deze beweging niet overschat worden: in de periode 1650-1800 emigreerden maximaal 100.000 Fransen, vrijwillig of gedwongen, naar de kolonies. Het hoeft geen betoog dat zulk een politiek niet eens een lapmiddel was. De armoede als sociaal probleem vereiste andere oplossingen.
4. De ‘Grote Opsluiting’: een eenvormige oplossing voor dezelfde problemen? De Engelse prediker William Perkins vertolkte geen individueel standpunt toen hij zei: ‘Landlopers, bedelaars en vagebonden... behoren tot geen enkele beschaafde samenleving of groep noch tot één of andere Kerk: zij zijn zoals verrotte benen en armen die van het lijf vallen... Jaar in jaar uit her en der zwerven om zich in leven te houden is geen roeping maar een beestenleven’. Hun enige hoop op verlossing was aan het werk te worden gezet, zodat ze door ijver in een beroep misschien opnieuw aan een gedisciplineerde gemeenschap konden teruggegeven worden. Arbeid, de vloek van de mens na de zondeval, was een religieuze plicht, een middel om God te verheerlijken.[54] Gelijkaardige ideeën wonnen veld in katholieke landen. In Frankrijk bijvoorbeeld werd de arbeid hoe langer hoe meer als een vorm van ascese, als een spirituele oefening, zelfs als een gebed beschouwd. Een Lyonese catechismus gaf drie redenen voor de plicht tot arbeid: zijn brood verdienen en de luiheid vermijden, maar ook ‘boete doen en de hemel verdienen’. Deze mystiek van de arbeid was stellig geen nieuw verschijnsel. Immers, in de zestiende eeuw hadden de religieuze hervormers de ledigheid al scherp veroordeeld en de arbeid als het ware geheiligd. Maar in de loop van de zeventiende eeuw nam de exaltatie van de arbeid zowel in protestantse als in katholieke landen voorheen ongekende proporties aan en werd deze moraliserende houding evengoed karakteristiek voor leken als voor geestelijken. De Engelse wetenschapshervormer Samuel Hardib en de Franse koopman J. Albo waren het roerend eens dat de arbeid van de armen aan de wet van God beantwoordde. Deze zienswijze werd gesterkt door de opkomende idee dat armoede niet alleen nuttig, maar zelfs essentieel was voor de welvaart van de staat. De ruimtelijke herverdeling van de rijkdom, de opkomst van de natiestaten, de langetermijn-wijzigingen in de structuur van de internationale handel, de herhaalde ontwrichtingen van belangrijke buitenlandse markten en de talrijke interne problemen veroorzaakt door hevige kortetermijn-fluctuaties brachten de regeringen ertoe een economische politiek te voeren gericht op de aanmoediging van de nationale productie en de export en, tegelijkertijd, op de ondermijning van de buitenlandse concurrentie. Weinige methoden om de economie te beïnvloeden waren eigen aan deze periode, maar langzamerhand ontstond er een coherenter geheel van gedachten over de wijze waarop regeringsmacht kon aangewend worden om economische doeleinden te bereiken en, omgekeerd, over de wijze waarop economische macht kon aangewend worden om politieke doeleinden te bereiken. Hoe weinig consistent hun principes ook waren en hoezeer ze ook van mening verschilden over de aard en de implicaties der vereiste maatregelen, toch erkenden de meeste mercantilistische schrijvers dat de problemen van nationale welvaart, tewerkstelling en armoede innig met elkaar waren verbonden. Over het algemeen beschouwden zij de arbeid als de bron van rijkdom of zelfs als de rijkdom zelf. Daarom stonden zij niet alleen populationistische maatregelen voor, maar achtten ze het tevens noodzakelijk de arbeidende massa’s te dwingen de nationalistische belangen van de staat te dienen. Aangezien de lagere klassen geacht werden onrijp, onwetend, verdorven, oproerig en vooral lui te zijn, moesten de lonen zo laag mogelijk worden gehouden. Aldus werden de armen ijverig gehouden, terwijl het land een competitief voordeel in de internationale handel bekwam. Het nationaal belang vereiste met andere woorden dat de massa van de bevolking in een permanente staat van armoede werd gehouden. De ‘doctrine van het nut der armoede’ rechtvaardigde strenge maatregelen tegen de behoeftigen. Kardinaal Richelieu vergeleek mensen met ‘muilezels, die gewoon zijn een zware last te dragen en die gemakkelijker bedorven worden door een langdurige rust dan door arbeid’. Sir William Petty suggereerde zelfs dat het beter zou zijn ‘de arbeid van duizend man tijdelijk te vermorsen
Page 1 and 2:
Catharina Lis - Hugo Soly Armoede e
Page 3 and 4:
Inhoudsopgave Dankbetuiging Woord v
Page 5 and 6:
Dankbetuiging Geen enkele studie is
Page 7 and 8:
maakt immers niet duidelijk waarom
Page 9 and 10:
Een massa nieuwe en oude wetenschap
Page 11 and 12:
Feodaliteit, armoede en liefdadighe
Page 13 and 14:
twee karakteristieken: ‘Enerzijds
Page 15 and 16:
vrije boeren met evenveel grond’.
Page 17 and 18:
zouden de steden in de loop der vol
Page 19 and 20:
verantwoordelijk voor een specifiek
Page 21 and 22:
3. De vele facetten van de armoede
Page 23 and 24:
onderzocht welk dagloon aan de hove
Page 25 and 26:
per gezinslid, in 1340-46 nauwelijk
Page 27 and 28:
ledematen van het lichaam van Chris
Page 29 and 30:
tijdelijke opvangmogelijkheden opge
Page 31 and 32:
Er is een massa monografieën over
Page 33 and 34:
Crisis, sociale problemen en armenw
Page 35 and 36:
Daarbij dient opgemerkt dat zowel d
Page 37 and 38:
verbeterden de levensvoorwaarden va
Page 39 and 40:
urale nijverheid als een toenemende
Page 41 and 42:
meesten onder hen weldra afhankelij
Page 43 and 44:
Afb. 2 Koopkracht van de bouwvakker
Page 45 and 46:
hoofdzakelijk ten koste der kleine
Page 47 and 48:
Afb. 5 Procentuele verdeling van de
Page 49 and 50:
het verval van de traditionele lake
Page 51 and 52:
migreren maar bij hun werkgevers mo
Page 53 and 54: algemeen overzicht H. Neveux, ‘Le
Page 55 and 56: Economische expansie, verarming en
Page 57 and 58: fiscale basis maakte het de adel vr
Page 59 and 60: grondeigenaars bewerkstelligden imm
Page 61 and 62: dieren bezaten. De aanslag op de ge
Page 63 and 64: transformatie van de economie in de
Page 65 and 66: thuiswerkers maakte het onmogelijk
Page 67 and 68: dertig van de zestiende eeuw blijk
Page 69 and 70: In de loop van de verdere zestiende
Page 71 and 72: de wijzigingen in de dagelijkse lev
Page 73 and 74: degradatie van de kleine producente
Page 75 and 76: moesten besteden, had deze evolutie
Page 77 and 78: 4. De opkomst van de sociale politi
Page 79 and 80: en centrale overheden gewelddadig o
Page 81 and 82: Schotland (1535) en Spanje (1541) v
Page 83 and 84: De invoering van een gemene beurs b
Page 85 and 86: der lokale besturen hebben voorgeze
Page 87 and 88: armenzorg. De grote lijnen van deze
Page 89 and 90: _______________ [28] Brenner, ‘Ag
Page 91 and 92: Sociaaleconomische verschuivingen e
Page 93 and 94: fiscale belangen strekte tot agrari
Page 95 and 96: Tot op het einde van de zestiende e
Page 97 and 98: carrière als een onderontwikkeld g
Page 99 and 100: 3. Naar een proletariaat De zeventi
Page 101 and 102: Tabel 8 Afstand tussen plaats van h
Page 103: praktijken. ‘Goede’ calvinisten
Page 107 and 108: vrijheidsberoving en verplichte arb
Page 109 and 110: het de burgers op straf van boete n
Page 111 and 112: egering slaagde er in ieder geval i
Page 113 and 114: de strijd voor een gunstige handels
Page 115 and 116: 1650-1780 (Parijs, 1970), en de ver
Page 117 and 118: Economische groei, verpaupering en
Page 119 and 120: gemene gronden hadden, ontvingen en
Page 121 and 122: niet zozeer gericht op de bevorderi
Page 123 and 124: De concentratietendens, verbonden m
Page 125 and 126: op het einde van het ancien regime.
Page 127 and 128: inwoners hun brood uitsluitend met
Page 129 and 130: Osnabrück en het hele Teutoburger
Page 131 and 132: Deze voorbeelden bewijzen dat de ar
Page 133 and 134: eletten fulltime te werken. De onde
Page 135 and 136: innen de grenzen van hun commercië
Page 137 and 138: dezelfde soort van vicieuze cirkel
Page 139 and 140: langzamerhand uitgeschakeld. De ste
Page 141 and 142: trouwens opvallend dat de regeling
Page 143 and 144: loop van de achttiende eeuw helemaa
Page 145 and 146: Afb. 15 Gemiddelde daglonen, uitged
Page 147 and 148: etwist. Te Elbeuf maakten de loonar
Page 149 and 150: Tabel 9 De gesteunde behoeftigen al
Page 151 and 152: ook hier in de loop van de achttien
Page 153 and 154: Afb. 16 De daling van het gemiddeld
Page 155 and 156:
Melk 0,082 liter 5 2,7 3 3,8 Karnem
Page 157 and 158:
Vlees 1.210 2.730 700 1.585 Boter 1
Page 159 and 160:
herleid geworden. Vraag het in de h
Page 161 and 162:
vaak verafgelegen plaatsen seizoena
Page 163 and 164:
meerderheid. Zij werden opgehoopt i
Page 165 and 166:
te wekken. En het staat buiten kijf
Page 167 and 168:
Waarom duurde het dan tot 1782 voor
Page 169 and 170:
waarop steun wordt verleend aan de
Page 171 and 172:
etrof, stelde Taintenier voor alle
Page 173 and 174:
aalmoezen vormden de hoekstenen van
Page 175 and 176:
Frankrijk alles samengenomen slecht
Page 177 and 178:
arbeidsverdeling verhinderde. De
Page 179 and 180:
(Parijs, 1965); en bovenal Michel M
Page 181 and 182:
Revolution, 1780-1830’, EcHR, 2nd
Page 183 and 184:
(1972), 107-124. [101] Hufton, The
Page 185 and 186:
oerenstand, omdat de meeste kooplui
Page 187 and 188:
De keuters die in de dertiende eeuw
Page 189 and 190:
ouden van dagen, de zieken en de ge
Page 191 and 192:
Algemene bibliografie De meest omva
Page 193:
t.a.v. de armen, verklaart geen van
show all

Armoede en kapitalisme in pre-industrieel Europa

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?