Armoede en kapitalisme in pre-industrieel Europa

aanmoedigde, spoorde de regering bisschoppen, edelen en gemeentelijke autoriteiten ertoe aan
nieuwe bureaux des pauvres op het platteland te stichten waar de fatsoenlijke armen technische
vaardigheden konden aangeleerd worden. In de meeste gevallen bleef het nochtans bij
experimenten, terwijl de initiatieven die een concrete neerslag vonden bij gebrek aan fondsen na
korte tijd werden opgegeven. De impact van de ateliers de charité, die in de jaren zeventig van
de achttiende eeuw als paddenstoelen verrezen, was niet veel groter. Deze instellingen,
gefinancierd door de monarchie, hadden tot doel de valide armen – voornamelijk dezen op het
platteland – een bijkomend inkomen te bezorgen tijdens de maanden waarin er geen lokaal
werk of gelegenheid tot seizoenarbeid was. Uiteindelijk kwam het hele systeem neer op de
inschakeling van enkele duizenden paupers bij openbare wegenwerken of bouwprogramma’s.
De geringe betekenis van deze vorm van steunverlening blijkt uit het feit dat alle ateliers de
charité samen tijdens de strenge winter van 1788-89 slechts aan 31.000 mannen, vrouwen en
kinderen werk verschaften.
De pogingen van de monarchie om de armen winstgevende arbeid te laten verrichten, hebben
dus zo goed als niets opgeleverd. Artificiële inspanningen van deze aard konden om evidente
redenen geen succes hebben. De overweldigende meerderheid der bevolking was geheel of
gedeeltelijk bij de landbouw betrokken, de industrie werd grotendeels door het commerciële
kapitaal overheerst en het gros der weefsels werd op het platteland geproduceerd. Vandaar dat
de meeste stadsbesturen niet geneigd waren om grote onderstandsinstellingen op te richten:
zulke initiatieven vereisten heel wat kapitaal, terwijl de kansen op nuttige tewerkstelling vrijwel
onbestaande waren. Op financiële hulp van de regering moesten de lokale autoriteiten niet al te
zeer rekenen. Afgezien van de uitgaven voor de vondelingen spendeerde de monarchie in de
jaren tachtig van de achttiende eeuw maar iets meer dan zes miljoen livres aan armenzorg.
Indien deze som onder de totaal behoeftigen was verdeeld, dan had ieder van hen het equivalent
van ongeveer zes kilo brood per jaar ontvangen... De creatie van een gecoördineerd
bedelingssysteem bleek alleen zinvol in belangrijke industriesteden zoals Lyon. Die centra
werden echter overspoeld door verpauperde plattelandsbewoners, zodat repressie ook daar de
bovenhand kreeg op arbeidsregulering. In een land waar honderdduizenden armoedzaaiers op
seizoenarbeid waren aangewezen, konden de migratiebewegingen trouwens niet gecontroleerd
worden. Rekening houdend met al die factoren kan het geen verwondering wekken dat de strijd
tegen de bedelarij op een onvoorwaardelijke mislukking uitliep.[101]
De repressieve politiek van de Staat heeft de haat der lagere klassen voor het ‘establishment’ en
de gevestigde orde in het algemeen ten zeerste aangewakkerd. Agressieve bedelarij werd een
echte plaag. Aalmoezen werden in toenemende mate afgedwongen door schelden, braken,
spuwen en gelijkaardige manoeuvres, die de welgestelde ‘slachtoffers’ met afschuw en vrees
vervulden, inzonderheid voor fysisch contact. Vele bedelaars poogden niet langer medelijden op
te wekken, maar traden hun weldoeners met ‘dreigende’ en ‘onbeschaamde’ blik tegemoet.
Vermogensdelicten namen angstwekkende proporties aan. In Douai, Rijsel en Valenciennes
steeg het aantal diefstallen en oplichterijen in de loop van de achttiende eeuw meer dan
tweevoudig. Op het platteland werd groepsbanditisme een structureel fenomeen tijdens de
laatste decennia van het ancien régime. Hoe langer hoe meer gewelddadige benden vagebonden
stroopten de rurale parochies af – vaak met de passieve steun van de arme manouvriers die niet
de minste sympathie hadden voor hun gegoede buren door wie ze met een hongerloon werden
afgescheept. Talrijke brandstichtingen en gewapende overvallen terroriseerden de grote
pachters, die van de rurale maréchaussée weinig of geen bescherming konden verwachten.
Immers, zelfs na de hervorming van de jaren zestig bestond de politiemacht van provinciaal