Armoede en kapitalisme in pre-industrieel Europa

More documents

Recommendations

Info

Tabel 11 Inkomen uit lonen van twee Antwerpse typegezinnen omstreeks 1800 Gezinsleden Eerste geval Tweede geval Beroep Dagloon Beroep Dagloon (stuiver) (stuiver) Vader Metserdiender 12 Textielwerker 6 Moeder Naaister 4 Kantwerkster 2 1e kind Textielwerker 2 Textielwerker 2 2e kind Textielwerker 1 Textielwerker 1 3e kind - - - - Totaal 19 11 Bron: Lis, Verarmingsprocessen, III, pp. 100-18, IV, pp. 215-9. Die lonen vertegenwoordigden de meest frequente remuneraties te Antwerpen tijdens het laatste kwart van de achttiende eeuw. Als we van de optimistische veronderstelling uitgaan dat alle familieleden gedurende 270 dagen aan de slag konden, dan bedroeg hun gezamenlijk inkomen in het eerste geval 5.130 stuiver per jaar en in het tweede 2.970. Terloops: uit een analyse der Antwerpse ‘armenlijsten’ blijkt dat een ‘gemiddeld’ arbeidersgezin van vijf personen omstreeks 1780 een feitelijk inkomen had van 3.460 stuiver per jaar, inbegrepen de gebeurlijke steun van het armbestuur. Aangezien de uitgaven voor huishuur, verwarming en verlichting minstens 20 pct. van het budget in beslag namen, konden onze twee ‘typefamilies’ respectievelijk ca. 4.100 en ca. 2.380 stuiver aan voedingswaren besteden. Om hen het hele jaar door te voeden volgens de normen van het ‘gemiddeld’ voedselpakket (zonder alcoholische dranken) waren echter ca. 5.500 stuiver vereist. Zelfs in de meest gunstige omstandigheden (lage prijzen en volledige tewerkstelling) volstond het inkomen van beide ‘typefamilies’ op verre na niet om alle vermelde voedingswaren te kopen; de eerste kwam 25 pct. te kort, de tweede niet minder dan 57 pct. Hoe was het voedselpakket van de arbeiders-armen dan in werkelijkheid samengesteld? Tabel 12 verschaft het antwoord. Zij toont welke hoeveelheid roggebrood, aardappelen, vlees, boter, kaas of vis elke ‘typefamilie’ zich na aftrek van alle andere uitgaven dagelijks kon aanschaffen, alsmede het corresponderend aantal calorieën. Tabel 12 Koopkracht van twee Antwerpse typegezinnen omstreeks 1800 Voedingswaren Eerste geval Tweede geval Hoeveelheid (in gram) Aantal calorieën Hoeveelheid (in gram) Aantal calorieën Roggebrood 7.640 14.590 4.440 8.480 Aardappelen 20.740 14.520 12.040 8.425
Vlees 1.210 2.730 700 1.585 Boter 1.100 8.240 640 4.785 Kaas 1.575 4.410 915 2.560 Vis 3.025 7.045 1.755 4.090 Het is duidelijk dat de lagere klassen bijna uitsluitend waren aangewezen op roggebrood en aardappelen. De metserdiendersfamilie kon benevens deze armoedelevensmiddelen nog wat vlees of kaas kopen – steeds op voorwaarde dat alle leden 270 dagen per jaar werk hadden en dat de voedselprijzen laag bleven. Maar de textielwerker slaagde er nooit in zijn familie een behoorlijke hoeveelheid roggebrood of aardappelen te bezorgen; hun hoofdelijk overlevingsrantsoen bevatte nauwelijks 1.700 calorieën. De geldigheid van dit cijfer staat buiten kijf: in 1814 oordeelde het Antwerpse armbestuur dat een arme weduwnaar met drie kinderen ten laste het moest kunnen stellen met iets meer dan een halve kilogram aardappelen, juist een halve kilogram roggebrood en 22 gram vet per dag en per persoon, d.i. het equivalent van 1.510 calorieën. En de ellende had haar hoogtepunt nog lang niet bereikt. De ontstellende wijze waarop de levensstandaard van het armste deel der Antwerpse bevolking tijdens de eerste helft der negentiende eeuw werd aangetast, blijkt overduidelijk uit een vergelijking tussen de gemiddelde hoofdelijke calorieënopname der bestendig gesteunde families in 1780 en 1850 (twee jaren van lage prijzen). We zijn als volgt te werk gegaan. De lonen van alle familieleden werden samengeteld en aangevuld met de bijstand verleend door het armbestuur. De gezinnen en hun globale inkomsten werden dan ingedeeld naar gelang van het aantal leden per familie. Vervolgens werd het gemiddeld bedrag besteed aan huishuur afgetrokken van het gemiddeld gezinsinkomen (steun inbegrepen), waarna de resterende som werd omgezet in het voedsel dat het hoogste aantal calorieën per prijseenheid opleverde, namelijk roggebrood in 1780 en aardappelen in 1850. Tabel 13 Gemiddelde calorieënopname per hoofd en per dag van gesteunde Antwerpse armen in 1780 en 1850 Aantal gezinsleden Aantal calorieën per hoofd en per dag 1780 1850 Procentuele verschuiving 1 3.765 1.863 - 50,5 2 3.342 1.863 - 44,2 3 2.365 1.806 - 23,8 4 2.145 1.503 - 28,7 5 2.106 1.177 - 44,1 6 1.819 1.385 - 23,9 7 1.883 1.653 - 12,2
Page 1 and 2:
Catharina Lis - Hugo Soly Armoede e
Page 3 and 4:
Inhoudsopgave Dankbetuiging Woord v
Page 5 and 6:
Dankbetuiging Geen enkele studie is
Page 7 and 8:
maakt immers niet duidelijk waarom
Page 9 and 10:
Een massa nieuwe en oude wetenschap
Page 11 and 12:
Feodaliteit, armoede en liefdadighe
Page 13 and 14:
twee karakteristieken: ‘Enerzijds
Page 15 and 16:
vrije boeren met evenveel grond’.
Page 17 and 18:
zouden de steden in de loop der vol
Page 19 and 20:
verantwoordelijk voor een specifiek
Page 21 and 22:
3. De vele facetten van de armoede
Page 23 and 24:
onderzocht welk dagloon aan de hove
Page 25 and 26:
per gezinslid, in 1340-46 nauwelijk
Page 27 and 28:
ledematen van het lichaam van Chris
Page 29 and 30:
tijdelijke opvangmogelijkheden opge
Page 31 and 32:
Er is een massa monografieën over
Page 33 and 34:
Crisis, sociale problemen en armenw
Page 35 and 36:
Daarbij dient opgemerkt dat zowel d
Page 37 and 38:
verbeterden de levensvoorwaarden va
Page 39 and 40:
urale nijverheid als een toenemende
Page 41 and 42:
meesten onder hen weldra afhankelij
Page 43 and 44:
Afb. 2 Koopkracht van de bouwvakker
Page 45 and 46:
hoofdzakelijk ten koste der kleine
Page 47 and 48:
Afb. 5 Procentuele verdeling van de
Page 49 and 50:
het verval van de traditionele lake
Page 51 and 52:
migreren maar bij hun werkgevers mo
Page 53 and 54:
algemeen overzicht H. Neveux, ‘Le
Page 55 and 56:
Economische expansie, verarming en
Page 57 and 58:
fiscale basis maakte het de adel vr
Page 59 and 60:
grondeigenaars bewerkstelligden imm
Page 61 and 62:
dieren bezaten. De aanslag op de ge
Page 63 and 64:
transformatie van de economie in de
Page 65 and 66:
thuiswerkers maakte het onmogelijk
Page 67 and 68:
dertig van de zestiende eeuw blijk
Page 69 and 70:
In de loop van de verdere zestiende
Page 71 and 72:
de wijzigingen in de dagelijkse lev
Page 73 and 74:
degradatie van de kleine producente
Page 75 and 76:
moesten besteden, had deze evolutie
Page 77 and 78:
4. De opkomst van de sociale politi
Page 79 and 80:
en centrale overheden gewelddadig o
Page 81 and 82:
Schotland (1535) en Spanje (1541) v
Page 83 and 84:
De invoering van een gemene beurs b
Page 85 and 86:
der lokale besturen hebben voorgeze
Page 87 and 88:
armenzorg. De grote lijnen van deze
Page 89 and 90:
_______________ [28] Brenner, ‘Ag
Page 91 and 92:
Sociaaleconomische verschuivingen e
Page 93 and 94:
fiscale belangen strekte tot agrari
Page 95 and 96:
Tot op het einde van de zestiende e
Page 97 and 98:
carrière als een onderontwikkeld g
Page 99 and 100:
3. Naar een proletariaat De zeventi
Page 101 and 102:
Tabel 8 Afstand tussen plaats van h
Page 103 and 104:
praktijken. ‘Goede’ calvinisten
Page 105 and 106: 4. De ‘Grote Opsluiting’: een e
Page 107 and 108: vrijheidsberoving en verplichte arb
Page 109 and 110: het de burgers op straf van boete n
Page 111 and 112: egering slaagde er in ieder geval i
Page 113 and 114: de strijd voor een gunstige handels
Page 115 and 116: 1650-1780 (Parijs, 1970), en de ver
Page 117 and 118: Economische groei, verpaupering en
Page 119 and 120: gemene gronden hadden, ontvingen en
Page 121 and 122: niet zozeer gericht op de bevorderi
Page 123 and 124: De concentratietendens, verbonden m
Page 125 and 126: op het einde van het ancien regime.
Page 127 and 128: inwoners hun brood uitsluitend met
Page 129 and 130: Osnabrück en het hele Teutoburger
Page 131 and 132: Deze voorbeelden bewijzen dat de ar
Page 133 and 134: eletten fulltime te werken. De onde
Page 135 and 136: innen de grenzen van hun commercië
Page 137 and 138: dezelfde soort van vicieuze cirkel
Page 139 and 140: langzamerhand uitgeschakeld. De ste
Page 141 and 142: trouwens opvallend dat de regeling
Page 143 and 144: loop van de achttiende eeuw helemaa
Page 145 and 146: Afb. 15 Gemiddelde daglonen, uitged
Page 147 and 148: etwist. Te Elbeuf maakten de loonar
Page 149 and 150: Tabel 9 De gesteunde behoeftigen al
Page 151 and 152: ook hier in de loop van de achttien
Page 153 and 154: Afb. 16 De daling van het gemiddeld
Page 155: Melk 0,082 liter 5 2,7 3 3,8 Karnem
Page 159 and 160: herleid geworden. Vraag het in de h
Page 161 and 162: vaak verafgelegen plaatsen seizoena
Page 163 and 164: meerderheid. Zij werden opgehoopt i
Page 165 and 166: te wekken. En het staat buiten kijf
Page 167 and 168: Waarom duurde het dan tot 1782 voor
Page 169 and 170: waarop steun wordt verleend aan de
Page 171 and 172: etrof, stelde Taintenier voor alle
Page 173 and 174: aalmoezen vormden de hoekstenen van
Page 175 and 176: Frankrijk alles samengenomen slecht
Page 177 and 178: arbeidsverdeling verhinderde. De
Page 179 and 180: (Parijs, 1965); en bovenal Michel M
Page 181 and 182: Revolution, 1780-1830’, EcHR, 2nd
Page 183 and 184: (1972), 107-124. [101] Hufton, The
Page 185 and 186: oerenstand, omdat de meeste kooplui
Page 187 and 188: De keuters die in de dertiende eeuw
Page 189 and 190: ouden van dagen, de zieken en de ge
Page 191 and 192: Algemene bibliografie De meest omva
Page 193: t.a.v. de armen, verklaart geen van
show all

Armoede en kapitalisme in pre-industrieel Europa

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?