Armoede en kapitalisme in pre-industrieel Europa

More documents

Recommendations

Info

fabrikant toestond met een onbepaald aantal getouwen te werken, was het hek van de dam. In 1734 verklaarden twee derden van het totaal aantal meester-linnenwevers dat hun gezellen overliepen naar de meer gegoede ondernemers. Aldus werden de kleine producenten verplicht ofwel de bestellingen van deze laatsten uit te voeren ofwel loonarbeid te verrichten. Hoewel het stadsbestuur zijn houding later herzag en het maximum aantal getouwen per meester op tien vaststelde, was de tendens niet meer te stuiten. De nieuwe verordening kon gemakkelijk omzeild worden: arme meesters, die schijnbaar als zelfstandige fabrikanten optraden, ontvingen in werkelijkheid getouwen van grote ondernemers aan wie ze hun hele productie moesten afstaan. Op het einde van de eeuw werden de Brugse linnenwevers gedomineerd door twintig kleine kapitalisten, waarvan sommigen meer dan vijftig getouwen bezaten. Deze ontwikkeling heeft de gezellen geen baat gebracht. Zeker, de grote werkgevers betaalden aanvankelijk hogere lonen dan de kleine. Maar vanaf het ogenblik dat ze deze laatsten hadden uitgeschakeld, konden ze met de arbeidskracht doen wat ze wilden. Het antwoord op looneisen was voortaan de lock-out. De Antwerpse linnenwevers ontsnapten evenmin aan proletarisering. In 1725 verklaarden zij dat enkelen onder hen tegen alle ambachtelijke reglementen in meer dan tien getouwen bezaten, zodat de anderen zich het gras onder de voeten zagen wegmaaien. Hoewel het stadsbestuur het volgend jaar bepaalde dat elke linnenwever hoogstens over zes getouwen mocht beschikken, verloren de kleine meesters in feite het pleit. De nieuwe verordening had namelijk geen betrekking op de producenten van gemengde stoffen. Jan van der Smissen, deken der linnenwevers, kon zijn bedrijf bijgevolg onbeperkt uitbouwen: hij fabriceerde stoffen gemaakt van katoen en linnen. In 1761 stelde hij in zijn atelier 42 arbeiders te werk en bovendien plaatste hij bestellingen bij 341 thuiswerkers. Drie jaar later bezaten hij en vijf andere kapitalisten gezamenlijk 350 getouwen; ongeveer 3.000 arbeiders waren van hen afhankelijk. Intussen hadden de meeste kleine producenten hun zelfstandigheid verloren. In 1764 telde Antwerpen nog maar twintig meester-linnenwevers die 250 arbeiders te werk stelden tegen 64 meesters, 140 gezellen, 15 leerlingen en 500 ongeschoolde linnenwerkers in 1738. Andere Antwerpse nijverheden maakten een gelijkaardige ontwikkeling door. Het eindresultaat was steeds hetzelfde: proletarisering en verpaupering. Op het einde van de eeuw vatten de dekens van het lakenbereidersambacht de sociale gevolgen van industriële concentratie als volgt samen: ‘De fabrieken en manufacturen in deze stad dienen doorgaans tot niets dan de verrijking van enkelingen en de verarming van ontelbare weduwen en kinderen.’[84]
Afb. 15 Gemiddelde daglonen, uitgedrukt in kilogram roggebrood, van Antwerpse kantwerksters, 1772-1830. Bron: berekend op basis van C. Lis, Verarmingsprocessen te Antwerpen, 1750-1850 (4 dln., onuitgegeven doctoraal proefschrift, Brussel, 1975), III, pp 110-116. Opmerking: in 1795/6 vertegenwoordigden de kantwerksters 40 percent van het totaal aantal tewerkgestelde vrouwen; in 1830 was de verhouding gedaald tot 20 percent. Het was stellig geen toeval dat de kantindustrie in talrijke steden tijdens de achttiende eeuw voortdurend aan belang won. Geen enkele activiteit leek meer geschikt voor vrouwen en jeugdige werkers. In geen enkele bedrijfstak speelde het circulerend kapitaal der koopliedenfabrikanten zulk een doorslaggevende rol – de verhouding tussen lonen en grondstoffen was over het algemeen 4 : 1. Kant was daarenboven een zeer vergankelijke waar, zodat een aanhoudende productie gewaarborgd was zolang de mode en dus de vraag stand hield. Tegen 1750 bedroeg het aantal kantwerksters te Antwerpen ruim 10.000 of 25 pct. van de totale bevolking. Te Caen vertegenwoordigden zij in 1792 niet minder dan 84 pct. van alle textielwerkers. Deze omvangrijke arbeidskracht vormde wellicht het meest kwetsbare en meest uitgebuite deel van het hele proletariaat. Zij werden niet beschermd door ambachtelijke reglementen en ze waren volledig overgeleverd aan groothandelaars, die de afzetmarkten controleerden. Daarbij kwam nog dat de kantindustrie in vele steden de enige uitkomst was voor een groeiend aantal vrouwen, kinderen en bejaarden, werkloos geworden ingevolge de achteruitgang der traditionele textielnijverheden, zodat er geen schijn van kans was om menswaardige lonen te bekomen. De arbeidstoestanden der volwassen kantwerksters werden
Page 1 and 2:
Catharina Lis - Hugo Soly Armoede e
Page 3 and 4:
Inhoudsopgave Dankbetuiging Woord v
Page 5 and 6:
Dankbetuiging Geen enkele studie is
Page 7 and 8:
maakt immers niet duidelijk waarom
Page 9 and 10:
Een massa nieuwe en oude wetenschap
Page 11 and 12:
Feodaliteit, armoede en liefdadighe
Page 13 and 14:
twee karakteristieken: ‘Enerzijds
Page 15 and 16:
vrije boeren met evenveel grond’.
Page 17 and 18:
zouden de steden in de loop der vol
Page 19 and 20:
verantwoordelijk voor een specifiek
Page 21 and 22:
3. De vele facetten van de armoede
Page 23 and 24:
onderzocht welk dagloon aan de hove
Page 25 and 26:
per gezinslid, in 1340-46 nauwelijk
Page 27 and 28:
ledematen van het lichaam van Chris
Page 29 and 30:
tijdelijke opvangmogelijkheden opge
Page 31 and 32:
Er is een massa monografieën over
Page 33 and 34:
Crisis, sociale problemen en armenw
Page 35 and 36:
Daarbij dient opgemerkt dat zowel d
Page 37 and 38:
verbeterden de levensvoorwaarden va
Page 39 and 40:
urale nijverheid als een toenemende
Page 41 and 42:
meesten onder hen weldra afhankelij
Page 43 and 44:
Afb. 2 Koopkracht van de bouwvakker
Page 45 and 46:
hoofdzakelijk ten koste der kleine
Page 47 and 48:
Afb. 5 Procentuele verdeling van de
Page 49 and 50:
het verval van de traditionele lake
Page 51 and 52:
migreren maar bij hun werkgevers mo
Page 53 and 54:
algemeen overzicht H. Neveux, ‘Le
Page 55 and 56:
Economische expansie, verarming en
Page 57 and 58:
fiscale basis maakte het de adel vr
Page 59 and 60:
grondeigenaars bewerkstelligden imm
Page 61 and 62:
dieren bezaten. De aanslag op de ge
Page 63 and 64:
transformatie van de economie in de
Page 65 and 66:
thuiswerkers maakte het onmogelijk
Page 67 and 68:
dertig van de zestiende eeuw blijk
Page 69 and 70:
In de loop van de verdere zestiende
Page 71 and 72:
de wijzigingen in de dagelijkse lev
Page 73 and 74:
degradatie van de kleine producente
Page 75 and 76:
moesten besteden, had deze evolutie
Page 77 and 78:
4. De opkomst van de sociale politi
Page 79 and 80:
en centrale overheden gewelddadig o
Page 81 and 82:
Schotland (1535) en Spanje (1541) v
Page 83 and 84:
De invoering van een gemene beurs b
Page 85 and 86:
der lokale besturen hebben voorgeze
Page 87 and 88:
armenzorg. De grote lijnen van deze
Page 89 and 90:
_______________ [28] Brenner, ‘Ag
Page 91 and 92:
Sociaaleconomische verschuivingen e
Page 93 and 94: fiscale belangen strekte tot agrari
Page 95 and 96: Tot op het einde van de zestiende e
Page 97 and 98: carrière als een onderontwikkeld g
Page 99 and 100: 3. Naar een proletariaat De zeventi
Page 101 and 102: Tabel 8 Afstand tussen plaats van h
Page 103 and 104: praktijken. ‘Goede’ calvinisten
Page 105 and 106: 4. De ‘Grote Opsluiting’: een e
Page 107 and 108: vrijheidsberoving en verplichte arb
Page 109 and 110: het de burgers op straf van boete n
Page 111 and 112: egering slaagde er in ieder geval i
Page 113 and 114: de strijd voor een gunstige handels
Page 115 and 116: 1650-1780 (Parijs, 1970), en de ver
Page 117 and 118: Economische groei, verpaupering en
Page 119 and 120: gemene gronden hadden, ontvingen en
Page 121 and 122: niet zozeer gericht op de bevorderi
Page 123 and 124: De concentratietendens, verbonden m
Page 125 and 126: op het einde van het ancien regime.
Page 127 and 128: inwoners hun brood uitsluitend met
Page 129 and 130: Osnabrück en het hele Teutoburger
Page 131 and 132: Deze voorbeelden bewijzen dat de ar
Page 133 and 134: eletten fulltime te werken. De onde
Page 135 and 136: innen de grenzen van hun commercië
Page 137 and 138: dezelfde soort van vicieuze cirkel
Page 139 and 140: langzamerhand uitgeschakeld. De ste
Page 141 and 142: trouwens opvallend dat de regeling
Page 143: loop van de achttiende eeuw helemaa
Page 147 and 148: etwist. Te Elbeuf maakten de loonar
Page 149 and 150: Tabel 9 De gesteunde behoeftigen al
Page 151 and 152: ook hier in de loop van de achttien
Page 153 and 154: Afb. 16 De daling van het gemiddeld
Page 155 and 156: Melk 0,082 liter 5 2,7 3 3,8 Karnem
Page 157 and 158: Vlees 1.210 2.730 700 1.585 Boter 1
Page 159 and 160: herleid geworden. Vraag het in de h
Page 161 and 162: vaak verafgelegen plaatsen seizoena
Page 163 and 164: meerderheid. Zij werden opgehoopt i
Page 165 and 166: te wekken. En het staat buiten kijf
Page 167 and 168: Waarom duurde het dan tot 1782 voor
Page 169 and 170: waarop steun wordt verleend aan de
Page 171 and 172: etrof, stelde Taintenier voor alle
Page 173 and 174: aalmoezen vormden de hoekstenen van
Page 175 and 176: Frankrijk alles samengenomen slecht
Page 177 and 178: arbeidsverdeling verhinderde. De
Page 179 and 180: (Parijs, 1965); en bovenal Michel M
Page 181 and 182: Revolution, 1780-1830’, EcHR, 2nd
Page 183 and 184: (1972), 107-124. [101] Hufton, The
Page 185 and 186: oerenstand, omdat de meeste kooplui
Page 187 and 188: De keuters die in de dertiende eeuw
Page 189 and 190: ouden van dagen, de zieken en de ge
Page 191 and 192: Algemene bibliografie De meest omva
Page 193: t.a.v. de armen, verklaart geen van
show all

Armoede en kapitalisme in pre-industrieel Europa

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?