Armoede en kapitalisme in pre-industrieel Europa

termen pauper en laborator waren volgens hen vrijwel verwisselbaar. In tegenstelling tot de
rijken beklemtoonden zij bijgevolg de behoeftigheid van de mannen. Verder beschouwden zij
impotenza als het meest fundamentele kenmerk der armoede – de onmacht om belastingen te
betalen, om schulden te vermijden en om een familie behoorlijk te onderhouden. Deze onmacht,
zo betoogde een woordvoerder, verlamde hele groepen, die niet louter en alleen uit behoeftigen
bestonden. Armoede was met andere woorden niet het lot van een minderheid, maar de
levenswijze van een meerderheid. Het hoeft geen betoog dat zulke opvattingen lijnrecht
indruisten tegen die van de elite, die de nadruk legde op individuele tegenslagen veroorzaakt
door externe factoren en die de totale behoeftigheid als enig criterium voor steunverlening
aanvaardde. Naarmate de sociaaleconomische polarisatie voortschreed, werden de armen zich
meer bewust van het feit dat hun belangen geenszins strookten met die van de rijken. Zij
begonnen zich te realiseren dat ze deel uitmaakten van een zeer uitgebreide groep met een eigen
specificiteit en een eigen dynamiek.[26]
Op het West-Europese platteland lijkt zich een gelijkaardig radicaliseringproces te hebben
voltrokken. Vanaf het midden van de veertiende eeuw verspreidden zich ideeën over sociale
gelijkheid en persoonlijke vrijheid, terwijl de misbruiken van de kerk openlijker dan tevoren
werden aangeklaagd. Zowel in Engeland als op het continent begonnen de boeren en de
landarbeiders zich af te vragen:
Toen Adam spitte en Eva spon
Wie was dan een heer?
De boerenopstanden in Noord-Frankrijk, Languedoc, Zuid-Engeland, het Rijnland, Spanje,
Bohemen en de Scandinavische landen lieten geen twijfel bestaan over de wijze waarop de rurale
bevolking, vaak gesterkt door een rudimentair evangelisme, die vraag beantwoordde.
Kortom, zowel de rijken als de armen hebben hun houding ten aanzien van de paupertas in de
veertiende en vijftiende eeuw langzaam maar zeker gewijzigd. De eersten identificeerden de
armoede in toenemende mate met bedelarij en ordeverstoring, de laatsten met ongelijkheid en
onmacht. Hoewel haast alle revoltes in bloed werden gesmoord, viel de collectieve erkenning
van de structurele tegenstelling tussen rijk en arm niet meer ongedaan te maken.[27]
Bibliografie
Het beste algemeen overzicht van de crisis is nog steeds L. Génicot, ‘Crisis: trom the Middle
Ages to Modern Times’, CEHE, I (1966 ed.), 660-741. Twee andere nuttige inleidingen zijn J.
Heers, L’Occident aux XIVe et XVe siècles. Aspects économiques sociaux (Parijs, 1966) en H.A.
Miskimin, The Economy of Early Renaissance Europe. 1300-1460 (Englewood Cliffs, N.J.,
1969).
Een groot aantal regionale en lokale studies handelt over de gevolgen van de crisis voor de
boeren. Voor Engeland: J.A. Raftis, ‘Social structures in five East Midlands villages’, EcHR, 2nd
ser., 16 (1963), 83-100; F.R.H. du Boulay, ‘Who were farming the English Demesnes at the end
of the Middle Ages?’, ibid., 17 (1964), 443-455; C. Dyer, ‘A redistriburion of incomes in fifteenthcentury
England’, PP, 39 (1968), 11-33; J.P. Genet, ‘Economie et société rurale en Angleterre au
XVe siècle d’aprés les comptes de l’hôpital d’Ewelme’, AESC, 27 (1972), 1449-1474; R.H. Hilton,
The English Peasantry in the later Middle Ages (Oxford, 1975). Voor Frankrijk is het grondigste