Armoede en kapitalisme in pre-industrieel Europa

Afb. 5 Procentuele verdeling van de bevolking en de geschatte rijkdom in drie Toscaanse
steden, 1427-1429.
Bronnen: gebaseerd op C.M. Cipolla, Before the Industrial Revolution: European society
and economy, 1000-1700 (Londen, 1976), p. 10 en D. Herlihy, ‘Family and property in
Renaissance Florence’, in H.A. Miskimin, D. Herlihy en A.L. Udovitch, eds, The Medieval
City (New Haven en Londen, 1977), p. 8.
Uit een belasting geheven in 1394-96 valt af te leiden dat te Brugge ruim 83 pct. van de inwoners
tot de laagst getaxeerde categorie behoorden; 54 pct. onder hen betaalden hoogstens één
negende van het dagloon van een geschoold arbeider. De leen van de ‘toplaag’ daarentegen
brachten één tot vier keer zulk en bedrag op. De laatste groep, die nauwelijks 1 pct. van de
bevolking omvatte, bestond voor 59 pct. uit kooplui en geldhandelaars, en voor 41 pct. uit
ambachtsmeesters. Vermeldenswaard is verder dat 87 pct. der textielwerkers in de laagste
belastingschijf vielen. Alle studies betreffende de verdeling van de stedelijke rijkdom in de Lage
Landen hebben min of meer gelijkaardig resultaat opgeleverd. Overal was de helft of meer van
de rijkdom geconcentreerd in de handen van een kleine minderheid. In acht steden (Bergen,
Diksmuide, Leuven, Ninove, Eeklo, Oostende, Zinnik en Namen) bracht één vijfde der
belastingplichtigen omstreeks 1400 minstens 48 pct. en maximaal 85 pct. van het totale bedrag
op. Aangezien die percentages uitsluitend betrekking hebben op belastingbetalers zal de sociale
polarisering in werkelijkheid nog veel meer uitgesproken geweest zijn.
Verscheidene ‘vermogensstatistieken’ tonen aan dat de tegenstelling tussen rijk en arm in de
meeste Duitse en Zwitserse steden in de vijftiende eeuw eveneens overweldigend groot was.
Bijna overal bestond de helft of meer van de belastingbetalers uit burgers die een vermogen van
minder dan honderd gulden bezaten. Zulke families waren op zijn best potentiële armen. Ze
beschikten immers over te weinig reserves, als ze er al hadden, om het hoofd boven water te
houden in geval van ernstige tegenslag. Daarenboven dient opgemerkt dat minstens één vierde
van de inwoners van de meeste Duitse en Zwitserse steden was samengesteld uit Habnits,
bezitlozen, zoals de tijdgenoten hen bestempelden. Deze term doelde niet noodzakelijkerwijs op
personen zonder enig vermogen of inkomen, want de leden van de betrokken sociale groep
betaalden vaak belastingen, waarvan het bedrag van plaats tot plaats verschilde. Het staat echter
buiten kijf dat de meerderheid van de Habnits in een toestand van chronische nood leefde.