Armoede en kapitalisme in pre-industrieel Europa

More documents

Recommendations

Info

zonder beroep niet werden geregistreerd. In Lyon ten slotte vertegenwoordigden de zijdewerkers in de jaren tachtig van de achttiende eeuw niet minder dan 65-70 pct. der gesteunde armen.[85] In Centraal-Europa werd het pauperisme een echt massaverschijnsel. Men heeft onlangs berekend dat tegen het einde van de achttiende eeuw in het westelijk deel van Duitsland meer dan 80 pct. der plattelandsbewoners en in de gebieden ten oosten van de Elbe meer dan 60 pct. der rurale bevolking wegens de minieme omvang van hun uitbating en het enorme gewicht der surplusextractie (tot 40 pct. der bruto-opbrengst) hun inkomen geheel of gedeeltelijk uit loonarbeid of huisnijverheid moesten halen. Hoewel de armoede van die massa’s bij gebrek aan kwantitatieve gegevens vooralsnog niet kan gemeten worden, bewijzen talrijke contemporaine getuigenissen dat de overgrote meerderheid permanent op de rand van het subsistentieminimum leefde. Zolang de graanprijzen op een laag niveau bleven en de werkgelegenheid niet werd bedreigd, konden de meeste landlozen en bijna-landlozen wellicht het hoofd boven water houden. Maar een mislukte oogst of tijdelijke werkloosheid impliceerde automatisch hopeloze ellende. Deden beide verschijnselen zich tegelijk voor, dan klopte de dood aan. Tijdens de hongersnood van 1771-73 stierven in Saksen ongeveer 60.000 mensen of 6 pct. van de totale bevolking van de honger. De streken met de grootste concentraties van protoindustriële werkers werden het zwaarst getroffen; in de bergachtige gebieden kwamen 8-9 pct. der inwoners om tegen 2,5 pct. in Niederlausitz, waar de boerenstand in de eigenlijke zin nog overheersend was. Op hetzelfde ogenblik verkeerden op het platteland rond Zürich niet minder dan 42.000 mensen of 31 pct. der rurale bevolking in uiterste nood, waarbij niet eens rekening wordt gehouden met het aantal gesteunde behoeftigen. In het bergachtige Oberland, waar linnenfabricage voor het gros der bewoners het enige bestaansmiddel vormde, was de ellende nog meer uitgesproken. Tegen 1790 werden ongeveer 40 pct. der dorpelingen in dit protoindustriële gebied door de overheid als behoeftigen beschouwd. De stedelijke bevolking was er niet veel beter aan toe. Tijdens het laatste kwart van de achttiende eeuw vertegenwoordigden de Unterschichten, dat wil zeggen de loonarbeiders, dienstboden en kleine ambachtslui die op of onder de armoededrempel leefden, in Bonn, Koblenz en Mainz 30-40 pct. der bevolking en in Bazel beliep hun aantal zelfs 50 pct. Overal was volledige behoeftigheid het lot van één op twee armen. Grote steden telden nog meer ellendige gezinnen: in Keulen zouden 24 pct. der inwoners bedelaars geweest zijn en in Berlijn moest één derde der bevolking regelmatig beroep doen op de openbare onderstand.[86] Statistische informatie over het pauperisme in de Zuidelijke Nederlanden in de tweede helft van de achttiende eeuw is haast onbestaande. Maar twee cijfers lichten ons in over de rurale armoede: in twee Brabantse dorpen, Overijse en Bierges, moesten omstreeks 1750 respectievelijk 23,5 pct. en 41,5 pct. der gezinnen door de overheid worden gesteund. Volgens de tijdgenoten was de ellende in andere rurale gebieden minstens even groot als in Brabant. In 1762 verklaarden de Staten van Limburg dat ontelbare wevers verplicht waren het platteland te verlaten of te bedelen. Vier jaar later moest de regering aan de landarbeiders in Luxemburg toelating geven om naar het buitenland te vertrekken, omdat zij in hun geboorteland geen bestaansmiddelen meer vonden. En in 1765 klaagden de overheden van het Land van Waas wanhopig over het groeiend aantal ‘fatsoenlijke’ armen. Rekening houdend met de extreme grondversnippering en de haast volledige afhankelijkheid der plattelandsbewoners van huisnijverheden in vele districten lijken deze uitspraken geenszins overdreven.
Tabel 9 De gesteunde behoeftigen als percentage van de totale bevolking in geselecteerde Zuid-Nederlandse steden, 1755-1794 Stad Jaar Gesteunde behoeftigen Antwerpen 1755 7-8 1773 11 % van de totale bevolking Behoeftigen 1787-9 13 20-22 Brussel 1755 7 Leuven 1755 22 Ath 1772 8 Mons 1794 12-13 Tournai 1794 12-13 Mechelen 1794 13 26 Bronnen: Lis, Verarmingsprocessen, III, pp. 39-40; L. Van Buyten, ‘De ellendigen in de moderne bronnen der Zuidelijke Nederlanden’, Tijdschrift voor Geschiedenis, 88 (1975), p. 540; M. van der Auwera, Funkties en implikaties van openbare ondersteuningsmechanismen te Mechelen, 16e-18e eeuw (onuitgegeven licentiaatsverhandeling, Gent, 1976). pp. 82-86. Er is geen gebrek aan betrouwbare cijfers betreffende de stedelijke behoeftigen. Op twee na hebben ze echter alle betrekking op gesteunde personen, zodat ze maar van beperkt nut zijn. Zulke gegevens bewijzen namelijk alleen dat een deel der bevolking er zo erg aan toe was dat zij zonder openbare onderstand niet in leven konden blijven. De voorbeelden van Antwerpen en Mechelen tonen aan dat het totaal aantal behoeftigen veel hoger lag dan het aantal gesteunde mensen. In de late jaren tachtig van de achttiende eeuw werd maar 13 pct. van de Antwerpse bevolking gesteund, hoewel het armbestuur het aantal behoeftigen op 20-22 pct. raamde, en te Mechelen kwamen in 1794 slechts 2.810 van de 21.557 inwoners in aanmerking voor openbare onderstand, hoewel het stadsbestuur 5.543 ‘armen’ telde. Hoe kunnen die discrepanties worden verklaard? Ingevolge chronisch geldgebrek berustte de steunregeling op een keuze. Het structurele onevenwicht tussen het aantal steunaanvragen enerzijds en de beschikbare financiën anderzijds verplichtte de charitatieve instellingen ertoe ofwel weinig behoeftigen behoorlijk bij te staan ofwel aan velen niet meer dan een aalmoes te geven. Meestal opteerde het armbestuur voor het tweede ‘redmiddel’. Als het aantal behoeftigen bleef stijgen, werd zulk een politiek echter onhoudbaar. Te Antwerpen bijvoorbeeld ontving een bejaarde zonder bestaansmiddelen in de jaren tachtig het monetair equivalent van 2 à 2,5 kilogram roggebrood. Na aftrek van de strikte uitgaven voor huishuur, verwarming en verlichting kon de beneficiant zich in gewone jaren minder dan anderhalve kilogram roggebrood per dag aanschaffen. Een verdere vermindering van dit overlevingsrantsoen was uitgesloten.
Page 1 and 2:
Catharina Lis - Hugo Soly Armoede e
Page 3 and 4:
Inhoudsopgave Dankbetuiging Woord v
Page 5 and 6:
Dankbetuiging Geen enkele studie is
Page 7 and 8:
maakt immers niet duidelijk waarom
Page 9 and 10:
Een massa nieuwe en oude wetenschap
Page 11 and 12:
Feodaliteit, armoede en liefdadighe
Page 13 and 14:
twee karakteristieken: ‘Enerzijds
Page 15 and 16:
vrije boeren met evenveel grond’.
Page 17 and 18:
zouden de steden in de loop der vol
Page 19 and 20:
verantwoordelijk voor een specifiek
Page 21 and 22:
3. De vele facetten van de armoede
Page 23 and 24:
onderzocht welk dagloon aan de hove
Page 25 and 26:
per gezinslid, in 1340-46 nauwelijk
Page 27 and 28:
ledematen van het lichaam van Chris
Page 29 and 30:
tijdelijke opvangmogelijkheden opge
Page 31 and 32:
Er is een massa monografieën over
Page 33 and 34:
Crisis, sociale problemen en armenw
Page 35 and 36:
Daarbij dient opgemerkt dat zowel d
Page 37 and 38:
verbeterden de levensvoorwaarden va
Page 39 and 40:
urale nijverheid als een toenemende
Page 41 and 42:
meesten onder hen weldra afhankelij
Page 43 and 44:
Afb. 2 Koopkracht van de bouwvakker
Page 45 and 46:
hoofdzakelijk ten koste der kleine
Page 47 and 48:
Afb. 5 Procentuele verdeling van de
Page 49 and 50:
het verval van de traditionele lake
Page 51 and 52:
migreren maar bij hun werkgevers mo
Page 53 and 54:
algemeen overzicht H. Neveux, ‘Le
Page 55 and 56:
Economische expansie, verarming en
Page 57 and 58:
fiscale basis maakte het de adel vr
Page 59 and 60:
grondeigenaars bewerkstelligden imm
Page 61 and 62:
dieren bezaten. De aanslag op de ge
Page 63 and 64:
transformatie van de economie in de
Page 65 and 66:
thuiswerkers maakte het onmogelijk
Page 67 and 68:
dertig van de zestiende eeuw blijk
Page 69 and 70:
In de loop van de verdere zestiende
Page 71 and 72:
de wijzigingen in de dagelijkse lev
Page 73 and 74:
degradatie van de kleine producente
Page 75 and 76:
moesten besteden, had deze evolutie
Page 77 and 78:
4. De opkomst van de sociale politi
Page 79 and 80:
en centrale overheden gewelddadig o
Page 81 and 82:
Schotland (1535) en Spanje (1541) v
Page 83 and 84:
De invoering van een gemene beurs b
Page 85 and 86:
der lokale besturen hebben voorgeze
Page 87 and 88:
armenzorg. De grote lijnen van deze
Page 89 and 90:
_______________ [28] Brenner, ‘Ag
Page 91 and 92:
Sociaaleconomische verschuivingen e
Page 93 and 94:
fiscale belangen strekte tot agrari
Page 95 and 96:
Tot op het einde van de zestiende e
Page 97 and 98: carrière als een onderontwikkeld g
Page 99 and 100: 3. Naar een proletariaat De zeventi
Page 101 and 102: Tabel 8 Afstand tussen plaats van h
Page 103 and 104: praktijken. ‘Goede’ calvinisten
Page 105 and 106: 4. De ‘Grote Opsluiting’: een e
Page 107 and 108: vrijheidsberoving en verplichte arb
Page 109 and 110: het de burgers op straf van boete n
Page 111 and 112: egering slaagde er in ieder geval i
Page 113 and 114: de strijd voor een gunstige handels
Page 115 and 116: 1650-1780 (Parijs, 1970), en de ver
Page 117 and 118: Economische groei, verpaupering en
Page 119 and 120: gemene gronden hadden, ontvingen en
Page 121 and 122: niet zozeer gericht op de bevorderi
Page 123 and 124: De concentratietendens, verbonden m
Page 125 and 126: op het einde van het ancien regime.
Page 127 and 128: inwoners hun brood uitsluitend met
Page 129 and 130: Osnabrück en het hele Teutoburger
Page 131 and 132: Deze voorbeelden bewijzen dat de ar
Page 133 and 134: eletten fulltime te werken. De onde
Page 135 and 136: innen de grenzen van hun commercië
Page 137 and 138: dezelfde soort van vicieuze cirkel
Page 139 and 140: langzamerhand uitgeschakeld. De ste
Page 141 and 142: trouwens opvallend dat de regeling
Page 143 and 144: loop van de achttiende eeuw helemaa
Page 145 and 146: Afb. 15 Gemiddelde daglonen, uitged
Page 147: etwist. Te Elbeuf maakten de loonar
Page 151 and 152: ook hier in de loop van de achttien
Page 153 and 154: Afb. 16 De daling van het gemiddeld
Page 155 and 156: Melk 0,082 liter 5 2,7 3 3,8 Karnem
Page 157 and 158: Vlees 1.210 2.730 700 1.585 Boter 1
Page 159 and 160: herleid geworden. Vraag het in de h
Page 161 and 162: vaak verafgelegen plaatsen seizoena
Page 163 and 164: meerderheid. Zij werden opgehoopt i
Page 165 and 166: te wekken. En het staat buiten kijf
Page 167 and 168: Waarom duurde het dan tot 1782 voor
Page 169 and 170: waarop steun wordt verleend aan de
Page 171 and 172: etrof, stelde Taintenier voor alle
Page 173 and 174: aalmoezen vormden de hoekstenen van
Page 175 and 176: Frankrijk alles samengenomen slecht
Page 177 and 178: arbeidsverdeling verhinderde. De
Page 179 and 180: (Parijs, 1965); en bovenal Michel M
Page 181 and 182: Revolution, 1780-1830’, EcHR, 2nd
Page 183 and 184: (1972), 107-124. [101] Hufton, The
Page 185 and 186: oerenstand, omdat de meeste kooplui
Page 187 and 188: De keuters die in de dertiende eeuw
Page 189 and 190: ouden van dagen, de zieken en de ge
Page 191 and 192: Algemene bibliografie De meest omva
Page 193: t.a.v. de armen, verklaart geen van
show all

Armoede en kapitalisme in pre-industrieel Europa

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?