Armoede en kapitalisme in pre-industrieel Europa

De invoering van een gemene beurs bewijst ten slotte dat de autoriteiten aan de nieuwe sociale
politiek een permanent karakter wilden verlenen. In Engeland en in de Franse steden werd de
continuïteit van het systeem het best gewaarborgd: taxatie schakelde de toevallige variabelen in
de spijziging van het gecentraliseerde steunfonds grotendeels uit. Het behoeft nauwelijks gezegd
te worden dat de creatie van een gemene beurs geen onverdeeld enthousiasme heeft gewekt.
Aangezien de rijken hun bijdragen voortaan aan een onpersoonlijke organisatie moesten
overhandigen, konden zij niet langer een directe morele verbintenis aangaan met de ontvangers
van hun aalmoezen. Het liefdadig gebaar verloor bijgevolg de symbolische bijbetekenissen
waarmee het eens was beladen geweest. Vandaar dat het bevel om alle steungelden naar de
gemene beurs te draineren soms op heftige weerstand is gestuit – blijkbaar vaker in katholieke
dan in protestantse centra.[43]
Beroepsstructuur van de volwassen mannen in gezinnen waar de echtgenoot in leven is (percentages)
Afb. 9 Professionele en demografische kenmerken van de armen opgetekend in tellingen uitgevoerd in
Lyon (1534-1539), Leuven (1546) en Norwich (1570)
Bronnen: berekend op basis van N.Z. Davis, ‘Poor relief, Humanism and Heresy: The Case of Lyon’,
Studies in Medieval and Renaissance History, V, (1968). pp. 222-223; J. Cuvelier, ‘Documents
concernant la réforme de la bienfaisance à Louvain au XVIe siècle’, Bulletin de la Commission royale
d’histoire de Belgique, 105, (1940), pp. 48-55, 101-115; J.F. Pound, ‘An Elizabethan Census of the
Poor’, Univ. of Birmingham Historical Journal, 8 (1962), pp. 141-142, 152-155.
Opmerking: uit deze gegevens blijkt dat de armoede in de drie bestudeerde steden niet kan worden
toegeschreven aan ongeschooldheid of buitensporige gezinsgrootte.
Indien elk onderdeel van de nieuwe sociale politiek apart wordt beschouwd, dan kan de
‘moderniteit’ ervan wellicht in twijfel worden getrokken. In de tweede helft der vijftiende eeuw
waren immers al maatregelen tegen de bedelarij en de vagebondage getroffen, terwijl
traditionele opvattingen inzake liefdadigheid nog tot laat in de zestiende en zelfs in de
zeventiende eeuw bleven voortleven. Indien men echter overweegt dat ongeveer zestig West-
Europese steden omstreeks dezelfde tijd een gecoördineerd bedelingssysteem met controlerende
en regulerende functies creëerden, dan mag men ontegenzeglijk van een keerpunt gewagen. Het
verband tussen de triomf van het handelskapitalisme en de totstandkoming van de nieuwe
sociale politiek lijkt ons onloochenbaar. In alle centra waar de industriële productie werd
beheerst door het commerciële kapitaal evolueerde de armenzorg van een discontinu en vrij
ongedifferentieerd hulpbetoon, hoofdzakelijk verstrekt onder de vorm van privé-liefdadigheid