Armoede en kapitalisme in pre-industrieel Europa

More documents

Recommendations

Info

hospitalen met in het totaal duizend bedden, hetzij gemiddeld 33 bedden per instelling. In het Sint-Janshospitaal te Brugge bevonden zich in de veertiende eeuw ongeveer 75 bedden. Bescheiden cijfers, zelfs als men rekening houdt met het feit dat verscheidene personen vaak één en hetzelfde bed moesten delen. De meeste hospitalen hadden echter niet alleen een verzorgende taak, maar organiseerden tevens uitdelingen voor de armen. Afb. 1 Aantal hospitia gesticht in de streek van Parijs, 1100-1399 Bron: gebaseerd op M. Candille, ‘Pour un précis d’histoire des institutions charitables, quelques données du XIIe-XIVe siècles’, Bulletin de la Société française d’Histoire des Hôpitaux, 30 (1974). Opmerking: de gegevens hebben betrekking op het gebied beslagen door de departementen Seine, Seine-et-Marne en Seine-et-Oise. In het zuidelijk deel der Lage Landen en in Noord-Italië, de twee meest verstedelijkte gebieden van Europa, ontplooide de burgerij in de dertiende eeuw een indrukwekkende waaier van initiatieven inzake armenzorg. In tientallen centra en de omliggende dorpen werden, afgezien van traditionele instellingen, Tafels van de Heilige Geest (Mensae Spiritus Sancti) of gelijkaardige organisaties gecreëerd. Die stichtingen, beheerd door leken en gegrondvest op een parochiale basis, verschaften de armen geen onderdak, zoals de hospitalen, doch bedeelden aan huis. In beide gebieden kreeg de armenzorg vanaf de dertiende eeuw hoe langer hoe meer een controlefunctie toebedeeld. Economische fluctuaties hadden in de dichtbevolkte agglomeraties namelijk steeds grotere en gevaarlijker sociale repercussies. Het nauwe verband tussen wijzigingen in de economische situatie enerzijds en deze in het sociale beleid anderzijds kan aan de hand van de ‘liefdadige’ acties ondernomen door de stedelijke overheid te Ieper duidelijk worden aangetoond. De stichting van gods- en gasthuizen (1226, 1270, 1276 en 1277) in deze textielstad hing steeds samen met kortstondige maar hevige economische crisissen. De achtergrond was altijd dezelfde: gebrek aan grondstof (Engelse wol) voor de lokale industrie en bijgevolg werkloosheid voor talrijke arbeiders. De nieuwe instellingen waren in hoge mate aan de behoeften van de stedelijke arbeidsmarkt aangepast. Ze hadden immers alle een wisselende opnamecapaciteit. In perioden van volledige werkgelegenheid stootten ze de armen die in de loop der voorgaande jaren waren opgenomen weer af. De dertiende-eeuwse Ieperse charitatieve voorzieningen zijn dus niet voortgesproten uit sociale gerichtheid van het patriciaat, doch zijn louter en alleen onder druk van materiële omstandigheden tot stand gekomen; aangezien het ‘marginale’ arbeidspotentieel in geval van langdurige werkloosheid gemakkelijk uit de band kon springen, werden toevluchtsoorden met
tijdelijke opvangmogelijkheden opgericht.[16] Uit alle beschikbare gegevens blijkt onomstootbaar dat de burgerij slechts de bedoeling had de armen niet te laten verhongeren. De twee belangrijkste liefdadige instellingen van Florence, het genootschap Or San Michele en het hospitaal San-Paolo de Convalescenti, deelden in de eerste helft der veertiende eeuw op regelmatige tijdstippen aan een massa bedelaars brood, kledingstukken en kleingeld uit. Daarenboven steunden ze permanent een duizendtal ‘stabiele’ armen, die op basis van bepaalde criteria werden uitgezocht. Die uitverkorenen ontvingen van de beheerders een kaart (polizza), die recht op bijstand garandeerde. De hoofdelijke hulp verstrekt aan deze stabiele groep was heel wat omvangrijker dan de sporadische steun verleend aan de eerste, anonieme categorie. Welnu, de overgrote meerderheid der armen in polizzis ontving op zijn best om de twee maanden een som gelijk aan anderhalf dagloon van een ongeschoold arbeider, hetzij zes à zeven kilogram tarwebrood of ongeveer 15.000 calorieën. Gespreid over een heel jaar gaf dat minder dan 250 calorieën per dag. Aangezien de meeste permanent bedeelden gehuwd waren en kinderen hadden, moest die hoeveelheid nog eens over verschillende personen verdeeld worden. Ieder lid van een typegezin bestaande uit ouders en twee kinderen ontving dus dagelijks het equivalent van zestig supplementaire calorieën of één dertigste van een subsistentierantsoen. In de Nederlanden was de per capita steun blijkbaar nog geringer. Omstreeks 1330 ontvingen een duizendtal armen, gesteund door de Tafel van de Heilige Geest, in de Gentse Sint-Niklaasparochie, de parochie met de grootste bevolkingsdichtheid in de volkrijkste stad der Nederlanden, jaarlijks gemiddeld 2,7 kilogram tarwebrood of nauwelijks 7,4 gram per dag. Men moet echter voor ogen houden dat de proveniers in de meeste steden van de Nederlanden jaarlijks nog een paar schoenen, enkele ellen lijnwaad en een zeer geringe hoeveelheid vlees ontvingen. Daarom mag verondersteld worden dat de steun daar, net zoals in Florence, hoofdzakelijk als een toeslag op het ontoereikende gezinsinkomen was bedoeld. Hoe dan ook, het lijdt geen twijfel dat de liefdadige acties overal op zijn best volstonden om de begunstigden van de onmiddellijke hongerdood te redden en dat nergens een ernstige inspanning werd geleverd om het lot der behoeftigen substantieel te verbeteren. Altruïsme, religieus geïnspireerd en verwoord, was stellig aanwezig. De onbaatzuchtigheid van de meeste individuele weldoeners manifesteerde zich echter slechts binnen welbepaalde grenzen, die ruim genoeg waren om de armoede te heiligen, maar te eng om zelfs maar de kleinste nood daadwerkelijk te lenigen. Het sociale probleem werd op het persoonlijke vlak herleid tot een moreel vraagstuk en op het collectieve vlak hoofdzakelijk waargenomen vanuit een repressieftolerant perspectief. Een diepgaande crisis was noodzakelijk om de potentes duidelijk te maken dat de verenigbaarheid van materiële en spirituele armoede niets meer was dan een mentale constructie. Bibliografie Het boek dat de laatste jaren het meest heeft bijgedragen tot een beter inzicht in de overgang van oudheid naar feodaliteit is ongetwijfeld Perry Anderson, Passages from Antiquity to Feudalism (Londen, 1974). Twee algemene overzichten behandelen de expansie van de middeleeuwse economie: R.S. Lopez, The Commercial Revolution of the Middle Ages, 950-1350 (Cambridge, 1976 ed.) en L. Génicot, Le XIIIe siècle européen (Parijs, 1968).
Page 1 and 2: Catharina Lis - Hugo Soly Armoede e
Page 3 and 4: Inhoudsopgave Dankbetuiging Woord v
Page 5 and 6: Dankbetuiging Geen enkele studie is
Page 7 and 8: maakt immers niet duidelijk waarom
Page 9 and 10: Een massa nieuwe en oude wetenschap
Page 11 and 12: Feodaliteit, armoede en liefdadighe
Page 13 and 14: twee karakteristieken: ‘Enerzijds
Page 15 and 16: vrije boeren met evenveel grond’.
Page 17 and 18: zouden de steden in de loop der vol
Page 19 and 20: verantwoordelijk voor een specifiek
Page 21 and 22: 3. De vele facetten van de armoede
Page 23 and 24: onderzocht welk dagloon aan de hove
Page 25 and 26: per gezinslid, in 1340-46 nauwelijk
Page 27: ledematen van het lichaam van Chris
Page 31 and 32: Er is een massa monografieën over
Page 33 and 34: Crisis, sociale problemen en armenw
Page 35 and 36: Daarbij dient opgemerkt dat zowel d
Page 37 and 38: verbeterden de levensvoorwaarden va
Page 39 and 40: urale nijverheid als een toenemende
Page 41 and 42: meesten onder hen weldra afhankelij
Page 43 and 44: Afb. 2 Koopkracht van de bouwvakker
Page 45 and 46: hoofdzakelijk ten koste der kleine
Page 47 and 48: Afb. 5 Procentuele verdeling van de
Page 49 and 50: het verval van de traditionele lake
Page 51 and 52: migreren maar bij hun werkgevers mo
Page 53 and 54: algemeen overzicht H. Neveux, ‘Le
Page 55 and 56: Economische expansie, verarming en
Page 57 and 58: fiscale basis maakte het de adel vr
Page 59 and 60: grondeigenaars bewerkstelligden imm
Page 61 and 62: dieren bezaten. De aanslag op de ge
Page 63 and 64: transformatie van de economie in de
Page 65 and 66: thuiswerkers maakte het onmogelijk
Page 67 and 68: dertig van de zestiende eeuw blijk
Page 69 and 70: In de loop van de verdere zestiende
Page 71 and 72: de wijzigingen in de dagelijkse lev
Page 73 and 74: degradatie van de kleine producente
Page 75 and 76: moesten besteden, had deze evolutie
Page 77 and 78: 4. De opkomst van de sociale politi
Page 79 and 80:
en centrale overheden gewelddadig o
Page 81 and 82:
Schotland (1535) en Spanje (1541) v
Page 83 and 84:
De invoering van een gemene beurs b
Page 85 and 86:
der lokale besturen hebben voorgeze
Page 87 and 88:
armenzorg. De grote lijnen van deze
Page 89 and 90:
_______________ [28] Brenner, ‘Ag
Page 91 and 92:
Sociaaleconomische verschuivingen e
Page 93 and 94:
fiscale belangen strekte tot agrari
Page 95 and 96:
Tot op het einde van de zestiende e
Page 97 and 98:
carrière als een onderontwikkeld g
Page 99 and 100:
3. Naar een proletariaat De zeventi
Page 101 and 102:
Tabel 8 Afstand tussen plaats van h
Page 103 and 104:
praktijken. ‘Goede’ calvinisten
Page 105 and 106:
4. De ‘Grote Opsluiting’: een e
Page 107 and 108:
vrijheidsberoving en verplichte arb
Page 109 and 110:
het de burgers op straf van boete n
Page 111 and 112:
egering slaagde er in ieder geval i
Page 113 and 114:
de strijd voor een gunstige handels
Page 115 and 116:
1650-1780 (Parijs, 1970), en de ver
Page 117 and 118:
Economische groei, verpaupering en
Page 119 and 120:
gemene gronden hadden, ontvingen en
Page 121 and 122:
niet zozeer gericht op de bevorderi
Page 123 and 124:
De concentratietendens, verbonden m
Page 125 and 126:
op het einde van het ancien regime.
Page 127 and 128:
inwoners hun brood uitsluitend met
Page 129 and 130:
Osnabrück en het hele Teutoburger
Page 131 and 132:
Deze voorbeelden bewijzen dat de ar
Page 133 and 134:
eletten fulltime te werken. De onde
Page 135 and 136:
innen de grenzen van hun commercië
Page 137 and 138:
dezelfde soort van vicieuze cirkel
Page 139 and 140:
langzamerhand uitgeschakeld. De ste
Page 141 and 142:
trouwens opvallend dat de regeling
Page 143 and 144:
loop van de achttiende eeuw helemaa
Page 145 and 146:
Afb. 15 Gemiddelde daglonen, uitged
Page 147 and 148:
etwist. Te Elbeuf maakten de loonar
Page 149 and 150:
Tabel 9 De gesteunde behoeftigen al
Page 151 and 152:
ook hier in de loop van de achttien
Page 153 and 154:
Afb. 16 De daling van het gemiddeld
Page 155 and 156:
Melk 0,082 liter 5 2,7 3 3,8 Karnem
Page 157 and 158:
Vlees 1.210 2.730 700 1.585 Boter 1
Page 159 and 160:
herleid geworden. Vraag het in de h
Page 161 and 162:
vaak verafgelegen plaatsen seizoena
Page 163 and 164:
meerderheid. Zij werden opgehoopt i
Page 165 and 166:
te wekken. En het staat buiten kijf
Page 167 and 168:
Waarom duurde het dan tot 1782 voor
Page 169 and 170:
waarop steun wordt verleend aan de
Page 171 and 172:
etrof, stelde Taintenier voor alle
Page 173 and 174:
aalmoezen vormden de hoekstenen van
Page 175 and 176:
Frankrijk alles samengenomen slecht
Page 177 and 178:
arbeidsverdeling verhinderde. De
Page 179 and 180:
(Parijs, 1965); en bovenal Michel M
Page 181 and 182:
Revolution, 1780-1830’, EcHR, 2nd
Page 183 and 184:
(1972), 107-124. [101] Hufton, The
Page 185 and 186:
oerenstand, omdat de meeste kooplui
Page 187 and 188:
De keuters die in de dertiende eeuw
Page 189 and 190:
ouden van dagen, de zieken en de ge
Page 191 and 192:
Algemene bibliografie De meest omva
Page 193:
t.a.v. de armen, verklaart geen van
show all

Armoede en kapitalisme in pre-industrieel Europa

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?