Armoede en kapitalisme in pre-industrieel Europa

armenzorg. De grote lijnen van deze wet die met lichte wijzigingen opnieuw werd uitgevaardigd
in 1601, zouden gedurende bijna 250 jaar geldig blijven. Aan het strikte verbod der bedelarij, de
arbeidsplicht voor alle valide armen, de centralisatie der steunfondsen en de inning van een
armentaks betaalbaar door de parochies werd op het ‘Untroubled Island’ niet meer getornd.
Deze continuïteit bewijst dat Engelands economische groei op lange termijn aanhield en dat het
land langzaam maar zeker een voorsprong nam op het continent.
Biliografie
Fernand Braudel, La Méditerranée et le monde méditerranéen à l’époque de Philippe II (2 dln.,
Parijs, 1966; Engelse vertaling: Londen, 1976) is een groot algemeen werk waarin vele briljante
ideeën over de Europese economie en samenleving worden ontwikkeld. Voor een stimulerende,
zij het overdreven, these betreffende het belang van de zestiende-eeuwse ‘wereldeconomie’:
Immanuel Wallerstein, The Modern World-System: capitalist agriculture and the origins of
the European worldeconomy in the sixteenth century (New York en Londen, 1974). De recensie
van Theda Skocpol, ‘Wallerstein’s world capitalist system: a theoretical and historical critique’,
AJS, 82 (1977), 1075-1090, geeft een goed idee van de rijkdom en de zwakte van het werk.
Over agrarische verandering in Engeland leze men het boek van R.N. Tawney, The Agrarian
Problem in the Sixteenth Century (2e uitg., New York en Londen, 1967), dat nog steeds geldt als
de klassieke uiteenzetting over het onderwerp. Het voornaamste moderne werk over de Engelse
landbouw is Joan Thirsk, ed., The Agrarian History of England and Wales, IV (Cambridge,
1967). Voor Frankrijk raadplege men behalve het meesterwerk van Le Roy Ladurie, Les paysans
de Languedoc, geciteerd in de algemene bibliografie, vooral L. Merle, La métairie et l’évolution
agraire de la Gâtine poitevine, de la fin du Moyen Age à la Révolution (Parijs, 1958); J.
Jacquard, Société et vie rurale dans le sud de la région parisienne du milieu du XVIe siècle au
milieu du XVIIe siècle (2 dn, Rijsel, 1974); H. Neveux, Les grains du Cambrésis (fin du XIVedébut
du XVIIe siècle). Vie et déclin d’une structure économique (Rijsel, 1974); en G. Cabourdin,
Tere et hommes en Lorraine, 1550-1635 (2 dln., Nancy, 1977). Voor Duitsland: D.W. Sabean,
Landbesitz und Gesellschaft am Vorabend des Bauernkriegs (Stuttgart, 1972). Voor de Lage
Landen: Jan de Vries, The Dutch Rural Economy in the Golden Age, 1500-1700 (New Haven en
Londen, 1974). Voor Spanje: J. Klein, The Mesta: a study in Spanish economic history, 1273-
1836 (Cambridge, Mass., 1920) en N. Salomon, La campagne de Nouvelle Castille à la fin du
XVIe siècle d’après les ‘Relaciones topograficas’ (Parijs, 1964). Voor Zwitserland: O. Sigg,
‘Bevölkerungs-, Agrar- und Sozialgeschichtliche Probleme des 16. Jahrhunderts am Beispiel der
Zürcher Landschaft’, SZG, 24 (1974), 1-25.
De toenemende greep van de stedelijke burgerij op het platteland is bestudeerd door B.
Bennassar, Valladolid au siècle d’or. Une ville de Castille et sa campagne au XVIe siècle (Parijs
en Den Haag, 1967); Robert Mandrou, Les Fugger, propriétaires fonciers en Souabe, 1560-1618
(Parijs, 1969); en A.-M. Piuz, ‘Les relations économiques entre les villa et les campagnes dans les
sociétés pré-industrielles’, in Villes et Campagnes, XVe-XXe siècles (Lyon, 1977), pp. 26-48. Zie
ook H. Soly, ‘The betrayal of the sixteenth-century bourgeoisie: a myth?’, AHN, 8 (1975), 31-49.
H. Kellenbenz, ‘The organization of industrial production’, CEHE, V (1977), 462-548, geeft een
uitstekend overzicht van de zestiende-eeuwse stedelijke en rurale nijverheden. Over het puttingout
system leze men het oude maar nog steeds waardevolle werk van F. Furger, Zum