Armoede en kapitalisme in pre-industrieel Europa

alle noodzakelijke behoeften van zijn familie te kunnen voorzien. Indien hij een dagloon ter
waarde van 2 à 3000 calorieën voor elk gezinslid naar huis bracht, dan konden deze laatsten
slechts ‘behoorlijk’ gevoed worden wanneer alle andere uitgaven tot een strikt minimum werden
herleid. Indien het dagloon van de vader nog lager lag, dan was de familie altijd ondervoed –
zelfs als het loon in zijn geheel aan brood werd gespendeerd.
Op basis van die approximatieve verhoudingen kan de levensstandaard der Florentijnse
hoveniers op zijn juiste waarde worden geëvalueerd. De vrijgezellen verdienden in de jaren
twintig en dertig der veertiende eeuw niet alleen genoeg om in hun levensonderhoud te
voorzien, maar ze konden tevens een deel van hun loon opsparen. In de periode 1340-47
daarentegen moesten ze allen, met uitzondering van de best betaalden, hun uitgaven voor kledij,
huishuur en dergelijke besnoeien ten einde voldoende voedsel te kopen; honger hebben ze
echter vermoedelijk niet geleden. Voor de gezinnen lagen de zaken heel anders. Een
vierpersoonsgezin dat over één gemiddeld dagloon beschikte, leefde in het hele beschouwde
tijdvak in uiterst precaire omstandigheden. Zelfs als het loon van de vader volledig aan brood
werd besteed, bleef het spook van de honger dreigen. In de jaren veertig was de situatie ronduit
dramatisch: geen enkele hovenier kon nog een gezin in leven houden. De eventuele loonarbeid
verricht door zijn echtgenote veranderde daaraan zo goed als niets. Immers, een vrouw ontving
over het algemeen nauwelijks 50 pct. van het loon van een ongeschoolde man.
Tabel 3 Koopkracht, uitgedrukt in calorieën, van metserdienders in Florence, 1326-32 en 1340-46
Loon Aantal calorieën per hoofd en per
dag
Vrijgezellen Families
1326-32 1340-46 1326-32 1340-46
Minimum 3.875 3.025 975 750
Maximum 10.750 7.000 2.700 1.750
Mediaan 8.750 4.000 2.185 1.000
Bron: Ch: M. de La Roncière, Pauvres et pauvretré, II, p. 679.
Metserdienders waren er al niet veel beter aan toe (tabel 3).
De meeste vrijgezellen werden zelden met onoverkomelijke materiële problemen
geconfronteerd. Alleen de slechtst betaalden moesten in de periode 1326-32 op hun secundaire
uitgaven besparen om een min of meer gedifferentieerd voedselpakket te kunnen samenstellen.
Hoewel de meerderheid der vrijgezellen tijdens de jaren veertig in dat geval verkeerde, volstond
hun loon nog steeds om de minimale levensbehoeften te dekken. Evenmin als het hoveniersloon
liet het inkomen van de metserdiender echter toe een vierpersoonsgezin te onderhouden. Tegen
het midden der veertiende eeuw was het gezin van de metserdiender er zelfs nog slechter aan toe
dan dat van de hovenier: met een gemiddelde van 1.000 calorieën per dag kon niemand in leven
blijven – ook niet als die hoeveelheid kon vermeerderd worden met 500 calorieën geleverd door
de eventuele beroepsactiviteit van de moeder. De meest gekwalificeerde bouwvakkers, de
meester-metselaars, slaagden er evenmin in een gezin van vier personen een menswaardig
bestaan te bezorgen. In 1326-32 bedroeg het equivalent van hun dagloon slechts 2.500 calorieën