Armoede en kapitalisme in pre-industrieel Europa

het stadsbestuur zetelden of er via familieleden en relaties invloed op uitoefenden. In talrijke
centra kregen de handwerkslui in de dertiende eeuw verbod om zich in corporaties te verenigen
– zelfs indien deze een louter religieus of humanitair doel hadden. Coniurationes konden
immers ook langs die bedekte weg tot stand komen. Als de autoriteiten de stichting van
broederschappen toch toelieten, dan droegen ze er zorg voor dat die nooit als wapen tegen de
kooplui konden gebruikt worden: zij eisten bijvoorbeeld dat de wekelijkse bijdrage opgebracht
door de leden aan de stadsmagistraat werd overhandigd. In verscheidene steden beklemtoonden
de autoriteiten bovendien de ‘vrijheid van arbeid’: telkens wanneer zich een arbeidstekort
voordeed, moesten de meesters-handwerkslui voldoende leerjongens aanvaarden om de
productie op te drijven. De werkelijke bedoeling van al die bepalingen werd uiteraard onder de
mantel van het consumentenbelang bedekt.[14]
De producenten hebben tegen deze maatregelen gereageerd. Voor alles kwam het er voor hen op
aan een groter aandeel in het bestuur van de stad te bekomen. Alleen op die wijze kon het
handelsmonopolie der kooplui worden doorbroken en de arbeidsorganisatie op een voor de
producenten voordeliger wijze georganiseerd. Beide doelstellingen veroorzaakten toenemende
spanningen tussen de handwerkslui en het patriciaat, waarin de kooplui sterk vertegenwoordigd
waren. De pogingen van de meester-ambachtslui om de organisatie van de arbeid te wijzigen,
impliceerden tegelijkertijd een grotere onderdrukking van het popolo minuto, de massa van de
halfgeschoolde en ongeschoolde arbeiders wier sociaaleconomische afhankelijkheid een
essentiële voorwaarde was voor de verrijking van de eersten. De sociale spanningen
voortvloeiend uit die structurele tegenstellingen konden echter gemakkelijk op de rekening van
het patriciaat worden gebracht. Daarom streed het popolo minuto aanvankelijk samen met de
grote meester-ambachtslui voor de toegang tot het stadsbestuur en tegen de overheersende
positie der kooplui.
Toenemende economische saturatie, weerspiegeld in de concentratie op de productie van
luxelakens ten koste van lichtere en goedkopere stoffen, stelde de producenten in de gelegenheid
hun eisen daadwerkelijk kracht bij te zetten. Vanaf 1280 deed zich een eerste golf van oproerige
bewegingen voor. Haast alle Vlaamse en talrijke Franse, Rijnlandse, Toscaanse en Catalaanse
steden vormden het toneel van hevige conflicten tussen popolo en patriciaat. Met uitzondering
van Florence, waar de handwerkslui een beperkte medezeggenschap verwierven, werden de
opstanden overal bloedig onderdrukt. De sociaaleconomische transformaties waren echter te
diepgaand om de tendens te stuiten. Gedurende de eerste helft van de veertiende eeuw slaagden
de textielwerkers er bijna overal in een plaats in het stadsbestuur te veroveren. Textielwerkers,
dat wil zeggen de zelfstandige handwerkslui. De loonarbeiders mochten wel als stoottroepen
fungeren, doch zij bleven na de ‘democratische revolutie’ van hun werkgevers net als voorheen
van elke reële macht verstoken. Hoe kon het ook anders? De loonarbeiders verkeerden in een
zeer precaire positie ingevolge de continue aanvulling der ‘arbeidsreserve’ door bezitsloze
immigranten, zij leefden steeds in onzekerheid vanwege de fluctuaties op de internationale
markt, zij werden door alle andere sociale groepen scherp in het oog gehouden, zij waren
verspreid over honderden werkplaatsen en zij waren tenslotte verdeeld door de
wanverhoudingen tussen en binnen de verschillende professionele categorieën. In die
omstandigheden konden de arbeiders bezwaarlijk een ruime blik hebben die de sociale
verhoudingen fundamenteel in vraag stelde, laat staan aantastte. Eerst na de demografische
inzinking van de veertiende eeuw zouden de minuti in geheel Europa tegen de meliores in
opstand komen.