Armoede en kapitalisme in pre-industrieel Europa

More documents

Recommendations

Info

De geschiedenis van de landbouw wordt grondig besproken door Georges Duby, L’économie rurale et la vie des campagnes dans l’Occident médiéval (France, Angleterre, Empire) IXe-XVe siècle (2 dln., Parijs, 1962; Engelse vertaling: Londen, 1968). Van de talrijke regionale studies verdienen vooral vermelding: voor Engeland: M.M. Postan, ‘Medieval agrarian society in its prime: England’, CEHE, I (1966) ed., 549-632; R. Lennard, Rural England, 1068-1135 (Oxford, 1959); E.A. Kosminsky, Studies in the Agrarian History of England in the Thirteenth Century (Oxford, 1956); J. Titow, English Rural Society, 1200-1350 (Londen, 1969); R.H. Hilton, The Decline of Serfdom in Medieval England (Londen, 1969). Voor Frankrijk: R. Fossier, La Terre et les hommes en Picardie jusqu’é la fin du XIIIe siècle (Parijs 1968); Guy Bois, Crise du féodalisme (Parijs, 1976) handelt weliswaar over de late middeleeuwen, doch analyseert op een bijzonder heldere wijze de basis van de feodale economie. Voor Duitsland: Ph. Dollinger, L’évolution des classes rurales en Bavière depuis la fin de l’époque carolingienne jusqu’au milieu du XIIIe siècle (Parijs, 1949); H. Dubled, ‘Administration et exploiration des serres de la seigneurie rurale en Alsace aux XIe er XIIe siècles’, VSWG, 47 (1960), 433-473. Voor Italië: P.J. Jones, ‘Per la storia agraria iraliana nel medio evo: lineamenti e problemi’, Rivista Storica Italiana, 76 (1964), 287-348, en ‘From manor to mezzadria: a Tuscan case-study in the medieval origins of modern agrarian society’, in N. Rubinstein, ed., Florentine Studies (Londen, 1968), pp. 193-241. Voor de Lage Landen: B.H. Slicher van Bath, ‘The rise of intensive husbandry in the Low Countries’, in J.S. Bromley and E.H. Kossmann, eds., Britain and the Netherlands (Londen, 1960), pp. 130-153; A.E. Verhulst, ‘Bronnen en problemen betreffende de Vlaamse landbouw in de late middeleeuwen (XIIIe-XVe eeuw), in Ceres en Clio (Wageningen, 1964), pp. 205-233. Een recent boek over de geschiedenis van de nijverheid in de middeleeuwen is er niet, maar Sylvia Thrupp, ‘Medieval industry, 1000-1500’, FEHE, I (1972), 221-273, geeft een bondig overzicht. Over de wolbewerking raadplege men het voortreffelijke, zij het enigszins op Engeland toegespitste, artikel van E. Carus-WiLson, ‘The woollen industry’, CEHE, II (1952), 355-429. Zie ook de verzameling artikelen Produzione, Commercio e Consumo dei Panni di Lana, M. Spallanzani, ed., (2 dln., Florence, 1976/7). Veruit de beste inleidingen tot de arbeidsverhoudingen zijn E. Perroy, Le Travail dans les régions du Nord, du XIe au début du XIVe siècle (2 dln., stencil, Parijs, 1962) en Bronislaw Geremek, Le salariat dans l’artisanat parisien aux XIIIe-XVe siècles (Parijs, 1968). De versterking van de controle uitgeoefend door de kooplieden-patriciërs op de steden in de dertiende eeuw is belicht geworden door A.B. Hibbert, ‘The economic policies of towns’, CEHE, III (1963), 157-229. Van de talrijke monografieën over middeleeuwse steden leze men vooral David Herlihy, Pisa in the Early Renaissance: a study of urban growth (New Haven, 1958) en Medieval and Renaissance Pistoia: the social history of an Italian town (New Haven en Londen, 1967). Michel Mollat heeft een belangrijke reeks gespecialiseerde artikelen over diverse aspecten van de armoede en de armenzorg uitgegeven: Etudes sur l’histoire de la pauvreté, Moyen Age-XVIe siècle (2 dln., Parijs, 1974). Afgezien van de synthese van Mollat geciteerd in de algemene bibliografie, kunnen de volgende essays met vrucht geraadpleegd worden: F. Graus, ‘Au bas moyen âge: pauvres des villes et pauvres des campagnes’, AESC, 6 (1961), 1053-1065; K. Bosl, ‘Potens und Pauper’, in Frühformen der Geselschaft im mittelalterlichen Europa (München en Wenen, 1964), pp. 106-134, en ‘Armut, Arbeit, Emanzipation’, in Beitrage zur Wirtschafts- und Sozialgeschichte des Mittelalters. Festschrift für Herbert Helbig (Keulen en Wenen, 1976), pp. 128-146.
Er is een massa monografieën over armoede en/of armenzorg. Voor Engeland, zie het klassieke werk van B. Tierney, Medieval Poor Law; a sketch of canonical theory and its application in England (Berkeley, 1959) en het interessante artikel van A.N. May, ‘An index of XIIIth-century peasant impoverishment?’, EcHR, 26 (1973), dat licht werpt op de ‘manor court fines’ als bron voor de studie van verarmingsprocessen. Voor Frankrijk: J.M. Bienvenu, ‘Pauvreté, misères et charité en Anjou aux XIe et XIIe siècles’. MA 72 (1966), 389-424, 73 (1967), 5-34, 189-216; A. Vauchez, ‘La pauvreté volontaire au Moyen Age’, AESC, 25 (1970), 1566-1573; M. Candille, ‘Pour un précis d’histoire des institutions charitables’, Bulletin de la Société française d’Histoire des Hôpitaux, 30 (1974). Voor Duitsland: E. Maschke, ‘Die Unterschichten der mittelalterlichen Städte Deutschlands’, in C. Haase, ed., Die Stadt des Mittelalters, III, Wirtschaft und Gesellschaft (Darmstadt 1973), pp. 345-454, geeft een voortreffelijk overzicht van de huidige stand van kennis. Voor Italië: Ch.-M. de La Roncière, ‘Pauvres et pauvreté á Florence au XIVe siècle’, in Mollat ed., Etudes, II, pp. 661-745, is veruit de beste analyse van de stedelijke armoede in deze periode. Voor de Lage Landen raadplege men de uitstekende synthese van W.P. Blockmans en W. Prevenier, ‘Armoede in de Nederlanden van de 14e tot het midden van de 16e eeuw, bronnen en problemen’, TG, 88 (1975), 501-538, waarin een massa kwantitatieve gegevens is verwerkt; M.-J. Tits-Dieuaide, Les tables des pauvres dans les anciennes principautés belges au Moyen Age’, ibid, 562-583, geeft een duidelijk beeld van de armenzorg; L. Génicot, ‘Sur le nombre des pauvres dans les campagnes médiévales. L’exemple du Namurois’, RH 258 (1977) 273-288, werpt licht op het ingewikkelde probleem hoe de rurale armen te tellen. Voor Spanje: N. Guglielmi, ‘Modos de marginalidad en la Edad Media: Extranjera, pobreza, enfermedad’, Annales de Historia Antigua y Medieval, 16 (1971), 7-187. Er is veel onderzoek verricht naar de geschiedenis van de middeleeuwse hospitalen. Enkele van de belangrijkste algemene werken zijn: S. Reiche, Das deutsche Spital und sein Recht im Mittelalter (2 dln., Stuttgart, 1932); J. Imbert, Les hôpitaux en droit canonique (Parijs, 1947); Jesko von Steynitz, Mittelalterliche Hospitäler der Orden und Städte als Einrichtung der Sozialen Sicherung (Berlijn, 1970). Een uitstekende case-study is G. Maréchal, De sociale en politieke gebondenheid van het Brugse hospitaalwezen in de middeleeuwen (Kortrijk-Heule, 1978). _______________ [7] Kosminsky, Studies, p.301. [8] Bois, Crise, pp. 164-170, 216 e.v., 351-354. [9] Posen, ‘Medieval agrarian society’, p. 613. [10] Duby, Economie rurale, p. 535. [11] Cf. Postan, The Medieval Economy and Society, p. 212, die de steden in deze periode kenschetst als ‘niet- feodale eilanden in feodale zeeën’. [12] J. Merrington, ‘Town and country in the transition to capitalism’, New Left Review, 93 (1975), 71-92 (op p. 78). Zie ook Dobb, Studies, pp. 27-28, 34, 38-39; A.B. Hibbert, ‘The origins of the medieval town patriciate’, PP, 3 (1953), 15-27; Cl. Cahen, ‘A propos de la discussion sur la féodalité’, La Pensée, 68 (1956), 95-96; Anderson, Passages, pp. 150, 193-194; R.H. Hilton, ‘Feudalism and the origins of capitalism’, HWJ, I (1976), 16. [13] A. Derville, ‘Les draperies flamandes et artésiennes vers 1250-1350’, RN, 54 (1972), 357-361. [14] Zie het voortreffelijk algemeen overzicht van Hibbert ‘The economic policies of towns’, pp. 198-206. [15] Gegevens in deze paragraaf ontleend aan Herlihy, Medieval and Renaissance Pistoio, pp. 181-183; M. Belotte, La région de Bar-sur-Seine à la fin du Moyen Age (Rijsel, 1973), p. 146; Postan, ‘Medieval agrarian society’, p. 619; Titow, English Rural Society, pp. 78-79; Fossier, La terre et les hommes en Picardie, pp. 646-647; L. Génicot, ‘L’étendue des exploitations agricoles dans le comté de Namur à la fin du XIIIe siècle’, ER, 5-6 (1962), 5-31 ; J. Mertens, ‘De economische en sociale toestand van de opstandelingen uit het Brugse Vrije wier goederen na de slag
Page 1 and 2: Catharina Lis - Hugo Soly Armoede e
Page 3 and 4: Inhoudsopgave Dankbetuiging Woord v
Page 5 and 6: Dankbetuiging Geen enkele studie is
Page 7 and 8: maakt immers niet duidelijk waarom
Page 9 and 10: Een massa nieuwe en oude wetenschap
Page 11 and 12: Feodaliteit, armoede en liefdadighe
Page 13 and 14: twee karakteristieken: ‘Enerzijds
Page 15 and 16: vrije boeren met evenveel grond’.
Page 17 and 18: zouden de steden in de loop der vol
Page 19 and 20: verantwoordelijk voor een specifiek
Page 21 and 22: 3. De vele facetten van de armoede
Page 23 and 24: onderzocht welk dagloon aan de hove
Page 25 and 26: per gezinslid, in 1340-46 nauwelijk
Page 27 and 28: ledematen van het lichaam van Chris
Page 29: tijdelijke opvangmogelijkheden opge
Page 33 and 34: Crisis, sociale problemen en armenw
Page 35 and 36: Daarbij dient opgemerkt dat zowel d
Page 37 and 38: verbeterden de levensvoorwaarden va
Page 39 and 40: urale nijverheid als een toenemende
Page 41 and 42: meesten onder hen weldra afhankelij
Page 43 and 44: Afb. 2 Koopkracht van de bouwvakker
Page 45 and 46: hoofdzakelijk ten koste der kleine
Page 47 and 48: Afb. 5 Procentuele verdeling van de
Page 49 and 50: het verval van de traditionele lake
Page 51 and 52: migreren maar bij hun werkgevers mo
Page 53 and 54: algemeen overzicht H. Neveux, ‘Le
Page 55 and 56: Economische expansie, verarming en
Page 57 and 58: fiscale basis maakte het de adel vr
Page 59 and 60: grondeigenaars bewerkstelligden imm
Page 61 and 62: dieren bezaten. De aanslag op de ge
Page 63 and 64: transformatie van de economie in de
Page 65 and 66: thuiswerkers maakte het onmogelijk
Page 67 and 68: dertig van de zestiende eeuw blijk
Page 69 and 70: In de loop van de verdere zestiende
Page 71 and 72: de wijzigingen in de dagelijkse lev
Page 73 and 74: degradatie van de kleine producente
Page 75 and 76: moesten besteden, had deze evolutie
Page 77 and 78: 4. De opkomst van de sociale politi
Page 79 and 80: en centrale overheden gewelddadig o
Page 81 and 82:
Schotland (1535) en Spanje (1541) v
Page 83 and 84:
De invoering van een gemene beurs b
Page 85 and 86:
der lokale besturen hebben voorgeze
Page 87 and 88:
armenzorg. De grote lijnen van deze
Page 89 and 90:
_______________ [28] Brenner, ‘Ag
Page 91 and 92:
Sociaaleconomische verschuivingen e
Page 93 and 94:
fiscale belangen strekte tot agrari
Page 95 and 96:
Tot op het einde van de zestiende e
Page 97 and 98:
carrière als een onderontwikkeld g
Page 99 and 100:
3. Naar een proletariaat De zeventi
Page 101 and 102:
Tabel 8 Afstand tussen plaats van h
Page 103 and 104:
praktijken. ‘Goede’ calvinisten
Page 105 and 106:
4. De ‘Grote Opsluiting’: een e
Page 107 and 108:
vrijheidsberoving en verplichte arb
Page 109 and 110:
het de burgers op straf van boete n
Page 111 and 112:
egering slaagde er in ieder geval i
Page 113 and 114:
de strijd voor een gunstige handels
Page 115 and 116:
1650-1780 (Parijs, 1970), en de ver
Page 117 and 118:
Economische groei, verpaupering en
Page 119 and 120:
gemene gronden hadden, ontvingen en
Page 121 and 122:
niet zozeer gericht op de bevorderi
Page 123 and 124:
De concentratietendens, verbonden m
Page 125 and 126:
op het einde van het ancien regime.
Page 127 and 128:
inwoners hun brood uitsluitend met
Page 129 and 130:
Osnabrück en het hele Teutoburger
Page 131 and 132:
Deze voorbeelden bewijzen dat de ar
Page 133 and 134:
eletten fulltime te werken. De onde
Page 135 and 136:
innen de grenzen van hun commercië
Page 137 and 138:
dezelfde soort van vicieuze cirkel
Page 139 and 140:
langzamerhand uitgeschakeld. De ste
Page 141 and 142:
trouwens opvallend dat de regeling
Page 143 and 144:
loop van de achttiende eeuw helemaa
Page 145 and 146:
Afb. 15 Gemiddelde daglonen, uitged
Page 147 and 148:
etwist. Te Elbeuf maakten de loonar
Page 149 and 150:
Tabel 9 De gesteunde behoeftigen al
Page 151 and 152:
ook hier in de loop van de achttien
Page 153 and 154:
Afb. 16 De daling van het gemiddeld
Page 155 and 156:
Melk 0,082 liter 5 2,7 3 3,8 Karnem
Page 157 and 158:
Vlees 1.210 2.730 700 1.585 Boter 1
Page 159 and 160:
herleid geworden. Vraag het in de h
Page 161 and 162:
vaak verafgelegen plaatsen seizoena
Page 163 and 164:
meerderheid. Zij werden opgehoopt i
Page 165 and 166:
te wekken. En het staat buiten kijf
Page 167 and 168:
Waarom duurde het dan tot 1782 voor
Page 169 and 170:
waarop steun wordt verleend aan de
Page 171 and 172:
etrof, stelde Taintenier voor alle
Page 173 and 174:
aalmoezen vormden de hoekstenen van
Page 175 and 176:
Frankrijk alles samengenomen slecht
Page 177 and 178:
arbeidsverdeling verhinderde. De
Page 179 and 180:
(Parijs, 1965); en bovenal Michel M
Page 181 and 182:
Revolution, 1780-1830’, EcHR, 2nd
Page 183 and 184:
(1972), 107-124. [101] Hufton, The
Page 185 and 186:
oerenstand, omdat de meeste kooplui
Page 187 and 188:
De keuters die in de dertiende eeuw
Page 189 and 190:
ouden van dagen, de zieken en de ge
Page 191 and 192:
Algemene bibliografie De meest omva
Page 193:
t.a.v. de armen, verklaart geen van
show all

Armoede en kapitalisme in pre-industrieel Europa

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?