Armoede en kapitalisme in pre-industrieel Europa

gemene gronden hadden, ontvingen enige vergoeding. In de meeste gevallen was de toegewezen
oppervlakte bouwland bovendien te klein om het verlies der gemene gronden goed te maken.
Wat meer was: de kleine boeren waren zelden in staat om hun deel der omheiningskosten te
betalen, zodat ze maar al te vaak verplicht waren om hun vee of zelfs hun uitbating te verkopen.
Aangezien de weinige spaargelden die ze in dat geval overhielden niet volstonden om een
zelfstandig beroep uit te oefenen, vervoegden zij zich weldra bij de rangen der loonarbeiders. De
sociale degradatie van de boerenstand ingevolge enclosure wordt weerspiegeld in de evolutie
van de uitgaven voor de armenbelasting te Broughton, Hampshire: na de omheiningen van 1790
verminderden zij met de helft gedurende het ene jaar 1791, maar daarna vlogen ze weer omhoog
tot ver in de jaren na de Napoleontische oorlogen. Zoals J.D. Chambers meer dan een halve
eeuw geleden schreef: ‘De toe-eigening van praktisch alle gemene gronden door de wettelijke
eigenaren voor hun eigen exclusief gebruik betekende dat de scheidingsmuur werd neergehaald
die het groeiend arbeidsleger voor totale proletarisering had behoed’.[64]
Het verloop van dit proces kan aan de hand van een gedetailleerde analyse der
sociaaleconomische veranderingen in een Leicestershiredorp nauwkeurig worden gevolgd. In
1765, één jaar voor de toelating tot omheining, namen slechts drie families op tien te Wigston
Magna enige grond in beslag; zeven families op tien moesten in hun levensonderhoud voorzien
als landarbeiders, wolbreiers, handwerkslui of neringdoenden. Vooraleer enclosure had
plaatsgevonden, waren met andere woorden al twee families op drie grotendeels van de grond
gescheiden geworden. Er bestond daarenboven een grote afstand tussen de kleinste en de
grootste grondgebruikers: het ongekend maar hoogstwaarschijnlijk aanzienlijk aantal
keuterboeren buiten beschouwing gelaten, bebouwden 50 pct. der gebruikers elk minder dan
vier hectare, terwijl 21 pct. elk meer dan veertig hectare hadden. Toch berustte de
boereneconomie nog op een stevige grondslag. De meeste huishoudens beschikten over een
eigen cottage, zelfs al was er geen grond aan verbonden, ze bezaten enkele schapen en ze
konden tegen een laag tarief afzonderlijke weiden huren van de grote pachters. De meerderheid
der landeigenaars bestond nog uit boeren, zelfs al bezaten ze onder elkaar minder dan 40 pct.
van de totale oppervlakte. Pas de toelating tot omheining gaf het oude systeem de genadeslag.
Net zoals in de andere dorpen van de Midland Plain veroorzaakten de massale omzetting van
bouwland in weiland en het opkopen van hoeven door grote vetweiders de ontbinding van een
eeuwenoude boerensamenleving. ‘Het open field systeem’, in de woorden van W.G. Hoskins,
was de stevige dijk geweest die de boer had beschermd tegen het krachtige tij van de geldeconomie dat in de
buitenwereld al eeuwen aan het aanzwellen was, net zoals het heerlijke gewoonterecht zijn voorzaten vroeger had
beschermd. De omheining van de velden en de uitschakeling van de gemene gronden maakten de bres waardoor
deze vloed kon binnendringen.
Tegen 1795 was het aantal eigenaar-gebruikers met 30 pct. verminderd. Sommigen hadden hun
velden verhuurd aan kapitalistische pachters; anderen hadden alles uitverkocht. In 1831 was de
boereneconomie helemaal verdwenen: zeven grootgrondbezitters bezaten met zijn allen meer
dan de helft van de parochie, terwijl de rangen van de boerengrondbezitters tot een handvol
overlevenden waren herleid. Toch verschilde Wigston in één belangrijk opzicht van de meeste
omliggende dorpen. De breiwerkindustrie verschafte aan talrijke lokale en ingeweken
onteigenden alternatieve werkgelegenheid, zodat de bevolking bleef aangroeien. De gevolgen
van deze fundamentele wijzigingen waren dramatisch: de uitgaven voor de armen stegen van
ongeveer honderd pond (£) per jaar in de vroege jaren tachtig tot gemiddeld 433 pond (£) per
jaar tegen 1783-85; twintig jaar later waren ze nogmaals verdubbeld. In 1832 ten slotte moesten
43 pct. der families regelmatig en 31 pct. van de anderen bij tussenpozen gesteund worden.[65]