Armoede en kapitalisme in pre-industrieel Europa

von Hippel, ‘Beiträge zur Geschichte der Freiheitsstrafe’, Zeitschrift für gesamte
Strafrechtswissenschaft, 18 (1898), 608 c.v., en H. von Weber, Die Entwicklung des
Zuchthauswesens in Deutschland im 17. und 18. Jahrhunderts’, in Festschrift Adolf Zycha
(Weimar, 1941), pp. 427 e.v. Voor de Nederlanden: Th. Sellin, Pioneering in Penology. The
Amsterdam Houses of Correction in the Sixteenth and Seventeenth Centuries (Philadelphia en
Londen, 1944); A. Hallema, Geschiedenis van het gevangeniswezen, hoofdzakelijk in
Nederland (Den Haag, 1958); Arm in de Gouden Eeuw (Amsterdam, Historisch Museum,
1966).
_______________
[45] Le Roy Ladurie, Paysans de Languedoc, pp. 11, 639-641, 652; Neveux, Les Grains du Cambrésis, p. 672; Abel,
Massenarme, passim.
[46] De Vries, The Economy of Europe, pp. 64-69. Zie ook Anderson, Lineages, pp. 85-112; Merrington, ‘Town and
country’, pp. 82-84; en P. Chaunu, ‘L’Etat, HESF, 1 (1977), 178-189.
[47] Brenner, ‘Agrarian class structure’, pp. 65-66.
[48] Aangehaald door M. James, Social Problems and Policy during the Puritan Revolution, 1640-1660 (Londen,
1930), p. 114.
[49] C. Hill, Reformation to Industrial Revolution (Londen, 1967), pp. 51, 115-122 (op p. 116).
[50] J.S. Cohen en M.L. Weitzman, ‘Enclosures and depopulation: a Marxian analysis’, in W.N. Parker en E.L.
Jones, eds., European Peasants and their Markets. Essays in agrarian economic history (Princeton, 1975), pp.
175-176.
[51] D.C. Coleman, ‘Labour in the English economy of the seventeenth century’, EcHR, 2nd ser., 8 (1955-6), 280-
295 (op p. 283). Zie ook Wilson, England’s Apprenticeship, pp. 228-229, 231, 239; C.M.L. Bouch en G.P. Jones, A
Short Economic and Social History of the Lake Counties, 1500-1830 (Manchester, 1961), p. 142; A. Everitt, ‘Social
mobility in early modern England’, PP, 33 (1966), 56-57; Clarkson, The Pre-Industrial Economy in England, pp.
233-234.
[52] Goubert, Beauvais, pp. 152-196; Vauban, Project d’une Dixme Royale 1707, éd. E. Coornaert (Parijs, 1933),
pp. 77-81. Het citaat komt uit H. M. Solomon, Public Welfare, Science and Propaganda in Seventeenth-Century
France. The innovations of Théophraste Renaudot (Princeton, 1972), pp. 21-22.
[53] Het Parlement van Rouen in 1675, aangehaald door G. Lemarchand, ‘Economic crises and social atmosphere
in urban society under Louis XIV’, in R.F. Kierstead, ed., State and Society in Seventeenth-Century France (New
York, 1975), p. 242.
[54] C. Hill, ‘Puritans and the poor’, pp. 32-50 (op p. 40).
[55] De citaten komen uit E. Thuau, Raison d’Etat et pensée politique à l’époque de Richelieu (Parijs, 1966), p. 353;
Rimlinger, Welfare Politics, p. 17 (Petty); B. Inglis, Poverty and the Industrial Revolution (Londen, 1971), p. 20. Zie
ook Furniss, The position of the labourer in a System of Nationalism, ch. VI.
[56] De geschiedenis van het Bureau d’Adresse van Théophraste Renaudot vormt een treffende illustratie van deze
fundamentele veranderingen. Zie Solomon, Public Welfare, pp. 39-46, 53, 56-57, 217-218.
[57] Anderson, Lineages, p. 100. Voor een algemene oriëntatie op het gebied van de volksopstanden in het
zeventiende-eeuwse Frankrijk raadplege men P.J. Coveney, ed., France in Crisis, 1620-1675 (Londen, 1977), waarin
een zeer bruikbare en uitvoerige bibliografie voorkomt.
[58] Th. K. Rabb, The Struggle for Stability in Early Modern Europe (New York, 1975), p. 93.
[59] Aangehaald door Gutton, Société... Lyon, pp. 338-339.
[60] Het citaat van Brewster komt uit Wilson, England’s Apprenticeship, p. 349. De citaten van Gary en Defoe
komen uit De Schweinitz, England’s Road to Social Security, pp 53-55.
[61] C. Hill, ‘Puritans and the poor’, p. 43.