Armoede en kapitalisme in pre-industrieel Europa

kosteloze arbeid vermoedelijk niet opwogen tegen de investering van zoveel vast kapitaal.
Hoewel nauwkeurige gegevens ontbreken, is het inderdaad meer dan waarschijnlijk dat talrijke
werkhuizen niet in staat zijn geweest om zichzelf te bedruipen. Daar staat echter tegenover dat
de werkhuizen over het algemeen op kosten van de gemeenschap werden gebouwd. Zij die het
grootste voordeel haalden uit de spinactiviteiten der armen brachten met andere woorden
slechts een klein deel van het totale kapitaal op. Vanuit het oogpunt der zakenlui was de
oprichting van een werkhuis in deze periode bijgevolg een zeer winstgevende onderneming. In
die omstandigheden legden de bezwaren van Daniel Defoe nauwelijks enig gewicht in de schaal.
De geduchte criticus schreef:
Veronderstel nu dat een werkhuis belast met de tewerkstelling van arme kinderen ze kamgaren laat spinnen. Voor
elke streng kamgaren gespannen door deze arme kinderen is er een streng minder gesponnen door een arme
familie of persoon die het voorheen spon..., het gaat slechts om het verplaatsen van de fabricage van Colchester
naar Londen en het brood stelen uit de monden van de armen in Essex om het in de monden van de armen in
Middlesex te steken.
Defoe had ongetwijfeld gelijk, maar hij vond geen gehoor zolang het tekort aan garen niet door
technische vooruitgang werd ongedaan gemaakt, dat wil zeggen tot de jaren zestig.[60]
Uit talrijke bronnen leren we dat de opsluiting van paupers zelden van een leien dakje is gegaan.
De klopjachten op bedelaars en vagebonden georganiseerd door de lokale autoriteiten gaven
vaak aanleiding tot opstootjes. Die rellen, soms resulterend in revoltes, werden niet alleen
veroorzaakt door de armen zelf, maar ook door toevallige toeschouwers. In september 1675
bijvoorbeeld werden vier archers des pauvres die een jonge bedelaar naar het algemeen
hospitaal van Lyon poogden te brengen, onderweg twee keer aangevallen – eerst hadden ze af te
rekenen met een aantal metselaars die hen met hun werktuigen te lijf gingen en daarna met een
woedende menigte ‘van beide geslachten en van alle leeftijden’, waaronder verscheidene meiden
en zelfs de vrouw van een molenaar, die hen voor beulen uitscholden en met stenen bekogelden.
Gelijkaardige incidenten deden zich in talrijke steden voor. De overgrote meerderheid der
manifestanten bestond telkens uit dagloners, ‘dienstboden, ambachtslui, livreiknechten en
kleine winkeliers – katholieken zowel als protestanten. In sommige gevallen werden de
aangehouden bedelaars echter in bescherming genomen door priesters en lagere edelen. Dit
verzet tegen de toepassing van de wet vanwege grote groepen der bevolking wijst gedeeltelijk op
het voortbestaan van traditionele ideeën inzake liefdadigheid, gedeeltelijk op het besef van
dezen boven de armoededrempel en beneden de status van grootscheepse werkgever dat weinig
hen in feite van de werkelijke armen scheidde. Daarom is het, zoals Christopher Hill zeer terecht
opmerkt
gemakkelijk te begrijpen dat er in vele streken aanzienlijke sympathie bestond voor de onverbeterlijke bedelaars en
dat politieagenten het moeilijk hadden de Armenwet uit te voeren. Weinige dorpelingen en weinige ambachtslui op
de rand van de armoedegrens geloofden zomaar dat de erfzonde de enige oorzaak was van landloperij, dat mensen
gingen zwerven voor hun plezier, dat alle bedelaars moesten gestraft worden, dat eigendom belangrijker was dan
het leven zelf.[61]
Bibliografie
Jan de Vries, The Economy of Europe in an Age of Crisis, 1600-1750 (Cambridge, 1976), geeft
een uitstekend overzicht dat verdere bibliografische verwijzingen haast overbodig maakt. Een
ander belangrijk algemeen werk is echter P. Léon, Economies et sociétés pré-industrielles, II,