Armoede en kapitalisme in pre-industrieel Europa

meesten onder hen weldra afhankelijk van de kooplui, zonder wier marktbeheersing ze hun
fabricaten trouwens niet konden afzetten. Het meest sprekende voorbeeld van de toenemende
impact van het commerciële kapitaal op de rurale industrie is ongetwijfeld de Grosse
Gesellschaft van Ravensburg: deze koopliedenassociatie, gesticht omstreeks 1380,
monopoliseerde in de vijftiende eeuw de linnen- en fusteinproductie van gehele kantons.
De expansie van de rurale nijverheid had een grote weerslag op de steden: de nijverheden van de
kleine centra werden ongunstig beïnvloed door de concurrentie van de goedkopere producten
vervaardigd op het platteland, net zoals die sectoren in de grote steden die niet in staat waren
om over te schakelen naar luxegoederen. De Europese vraag naar goedkoop laken was beperkt
en er werd in voldoende mate aan tegemoet gekomen door de rurale nijverheid, met het gevolg
dat de meeste kleinere centra ten onder gingen tijdens de achteruitgang van de traditionele
lakenindustrie waarop ze bijna uitsluitend hadden gesteund.
De elite onder de geschoolde arbeiders heeft de crisis betrekkelijk ongedeerd overleefd.
Concentratie op luxegoederen bood verscheidene duizenden ambachtslui zelfs de mogelijkheid
op de sociale ladder te klimmen, want technische vaardigheid en persoonlijke creativiteit
werden meer dan ooit hogelijk beloond. Twee belangrijke kanttekeningen moeten nochtans
worden gemaakt. Hoewel cijfers ontbreken, kan er naar onze mening geen twijfel over bestaan
dat het aantal handwerkslui die in de bloeiende luxenijverheden een middel van bestaan en zelfs
verrijking hebben gevonden geenszins opwoog tegen de massa der producenten (meesters,
gezellen en leerjongens) die wegens de ondergang der oude lakennijverheid definitief uit het
productieproces werden gestoten. Juist de hoge arbeidskwalificaties vereist in branches zoals
schilderkunst, beeldhouwkunst, houtsnijkunst, meubelmakerij, tapijtweverij, lederbewerking,
borduurwerk, de wapenindustrie en dergelijke betekenden voor de overweldigende meerderheid
van die mensen een onoverkomelijke hinderpaal. Verder moet men voor ogen houden dat de
feitelijke sluiting van vele ambachten opwaartse sociale mobiliteit ten zeerste bemoeilijkte en
vooral dat de grotere politieke macht van de meer belangrijke meesters een toenemende
concentratie der economische activiteiten meebracht. In Frankfurt-am-Main bijvoorbeeld
namen 8 pct. der meester-wevers in 1432 bijna één vierde van de stedelijke textielproductie voor
hun rekening, terwijl 37 pct. der meester-wevers zich met nauwelijks 12 pct. van het totaal
moesten tevreden stellen. In de bouwindustrie was de sociaaleconomische differentiatie
blijkbaar nog meer uitgesproken, want in Brugge legden twee meester-metselaars en vier
meester-timmerlui tussen 1388 en 1410 beslag op meer dan 80 pct. van alle openbare werken
uitgevoerd gedurende deze periode.[22]
De polarisering der stedelijke samenleving nam een aanvang. Juist de mannen die de opstand
tegen het patriciaat hadden geleid, traden thans als de grootste uitbuiters van leerjongens en
gezellen op. De verdeling der bevoegdheden in de stadsraden bewijst overduidelijk dat de
meerderheid der handwerkslui geen enkele vorm van inspraak had bekomen. Te Florence
regelden de wisselaars, de bankiers en de drapeniers (Cambio, Calimala, Lama) omstreeks het
midden van de veertiende eeuw het gehele openbare leven van de stad en te Toulouse behoorden
nauwelijks 27 pct. der capitouls (schepenen) tegen 1380 tot de ‘secundaire’ ambachten. In de
Vlaamse en Duitse steden konden de ‘nederigen’ evenmin hun stem in het bestuur laten horen:
te Gent hadden de wevers omstreeks 1360 de volders tot tweederangsburgers herleid en te
Keulen domineerden dezen van het Wollen Amt op het einde van de veertiende eeuw de wevers
wier hulp ze nochtans hadden ingeroepen in de coup tegen de patriciërs. De spanningen die uit
deze politieke onmondigheid resulteerden, werden nog vergroot doordat vele ambachten na de