Eijk - Tilburg University

High light:
De schotten in de gezondheidszorg gaan langzaam op de schop. Zorgaanbieders,
welzijnsorganisaties en woningbouwstichtingen begeven zich (op onderdelen) op elkaars markt.
3B.3. De culturele analyse
3B.3.1. Inleiding in de theorie
Om in beeld te krijgen hoe groot de rol van de cultuurverschillen is bij de organisatie van ketenzorg, en
te kunnen bepalen hoe de belemmeringen die deze verschillen veroorzaken, weg te nemen, is het van
belang helder te hebben wat cultuur is, waardoor ze bepaald wordt, hoe de cultuur eruit ziet bij de
aanbieders die de keten vormen, en welke belemmerende factoren een rol spelen om de ketenzorg te
realiseren. Hiertoe zullen de geldende theorieën over cultuur, en m.n. organisatiecultuur in kaart
gebracht worden, zodat de praktijk hieraan getoetst kan worden. De invalshoeken zullen zowel vanuit
strategisch, tactisch als operationeel niveau belicht worden.
High light:
Cultuur is van invloed op de mate waarin ketenzorg gerealiseerd kan worden.
3B.3.2. Wat is cultuur?
Voor we in kaart kunnen brengen welke culturen gangbaar zijn in betreffende organisaties, wat de
onderlinge verschillen zijn, welke problemen daardoor ontstaan en welke eventuele aanbevelingen we
kunnen doen (zie hoofdstuk 8), is het zaak om eerst helder te krijgen wat er verstaan wordt onder
‘cultuur’, en met name onder ‘organisatiecultuur’.
De definitie
Her en der zijn er de volgende definities gegeven van het begrip cultuur. Om te beginnen kan volgens
de bekende woordenboeken van Koenen en Kramers het woord ‘beschaving’ als synoniem gelden
voor ‘cultuur’. Voor het woord ‘beschaafd’ hanteren zij de omschrijving: ‘niet meer in onontwikkelde
staat verkeren (het gedrag is aangepast)’. Johnson & Scholes (2002) geven als definitie: ‘het geheel
van ideeën, ervaringen en opvattingen binnen een organisatie, waarover overeenstemming bestaat’.
Cultuur is volgens Neuijen en Sanders (1988) ‘de gemeenschappelijke verstandhouding van leden
van, en de belanghebbenden bij een organisatie’. Hierin zitten twee belangrijke elementen:
‘gemeenschappelijk’ en ‘verstandhouding’. ‘Gemeenschappelijk’ vertelt dat het voor alle leden van een
groep geldt; ‘verstandhouding’ zegt iets over de aard van de onderlinge relatie. Hofstede (1991)
vervolgens heeft het bij cultuur over ‘de collectieve mentale programmering die de leden van de ene
organisatie onderscheidt van die van een andere’. Klamer (in de Roo, 2002) geeft aan dat cultuur het
geheel van opvattingen, waarden, normen en gewoonten omvat die kenmerkend zijn voor het bedrijf
en heeft een hoog vanzelfsprekendheidgehalte. Klamer voegt hieraan toe dat cultuur het gedrag van
mensen stuurt en daarom medebepalend is voor het succes van de organisatie, het beeld bij de
afnemers en de reputatie in de maatschappelijke omgeving. Cultuur is in de ogen van Waisfisz (2003)
‘de collectieve programmering van de menselijke geest waarbij de ene groep zich onderscheidt van de
andere’. Hiervan zegt hij: ‘mensen denken dat cultuur snel verandert, maar de dingen veranderen
(symbolen). De waarden blijven vaak hetzelfde. Waarden worden overgebracht door ouders tijdens
cruciale situaties (b.v. conflicten). Emotioneel en non-verbaal’. De cultuur-antropologische definitie van
Richters (in de Roo, 2002) luidt: ‘een verzameling van voorschriften die vastleggen wat wereld en
werkelijkheid zijn, hoe ze gezien en gekend moeten worden en hoe zij emotioneel ervaren en
praktisch tegemoet getreden moeten worden. Zij leggen daarbinnen vast wie en wat de mens is en
hoe hij zich moet verhouden tot zijn directe leefwereld. Dat wil zeggen, tot zichzelf – zowel wat
lichaam als geest betreft – tot zijn medemensen, tot bovennatuurlijke krachten of goden en tot zijn
natuurlijke omgeving. Om de continuïteit en de stabiliteit van de samenleving te garanderen bevatten
de voorschriften waarden, normen, gedrags- en rechtregels, en richtlijnen en middelen om dit alles
aan volgende generaties over te dragen. Die overdracht vindt plaats met behulp van opvoeding,
socialisatie, onderwijs en politieke ideologie, en maakt gebruik van symbolen, taal kunst, rituelen en
verhalen’. Mintzberg (2002) tot slot beschrijft cultuur als ‘een sterk ontwikkeld en diepgeworteld stelsel
van waarden en overtuigingen dat een bepaalde organisatie onderscheidt van alle andere’. Hierbij
spreekt hij liever over een ideologie dan over een cultuur, zij het in organisatorische en niet in de
politieke betekenis van dit woord (ideologie: een bij de leden van de organisatie bestaand uitgebreid
systeem van waarden en overtuigingen betreffende een organisatie, die deze organisatie
Ketenzorg een antwoord? Of een antwoord op ketenzorg. 32