Eijk - Tilburg University

onderscheidt van anderen). Mintzberg zegt over de macht van cultuur/ideologie: ‘soms wordt de
ideologie van een organisatie zo sterk dat de hele structuur erop wordt afgestemd’. Hij noemt dit de
zesde configuratie: de zendingsconfiguratie. Daarin is cultuur leidend voor de organisatiestructuur.
Door Borsboom en Parlevliet (bron: website Leiderschap & Management) is het volgende overzicht
van gemeenschappelijke kenmerken van de definities gegeven:
• Cultuur is iets dat door mensen wordt gedeeld;
• Cultuur wordt gedragen door mensen;
• Cultuur is aangeleerd;
• Cultuur is niet onmiddellijk zichtbaar, noch direct beïnvloedbaar;
• Cultuur heeft een duurzaam stabiel karakter.
Voor onderhavige scriptie wordt de definitie van Hofstede gehanteerd, vrijwel identiek aan die van
Waisfisz, die bovenstaande elementen in zich verenigt en toegespitst is op organisatieculturen:
‘De collectieve mentale programmering die de leden van de ene organisatie onderscheidt van die van
de andere’
Alhoewel in onderhavige scriptie de organisatiecultuur centraal staat, wordt er met enige regelmaat de
parallel getrokken met het algemene begrip ‘cultuur’. Het algemene begrip richt zich op een ‘groep’
mensen. Met ‘organisatie’ wordt de groep mensen bedoeld die er werkzaam is. Hun gezamenlijke
mentale programmering vormt de culturele software van de organisatie.
De betekenis
Kijkend naar de taalkundige betekenis, duidt cultuur op beschaving. Deze beschaving uit zich in de
taal, kunst, omgangsvormen e.d. Deze omschrijving is beperkt maar geeft al wel aan dat cultuur tot
stand gebracht wordt door mensen in een bepaalde samenhang. Het zegt wat van het, te leren en
overdraagbare gedrag wat mensen binnen een bepaalde context vertonen.
Sociologen gaan een slag dieper. Het gaat hen vooral om de normen en waarden in een samenleving.
Vanuit dit standpunt duidt cultuur op de manier waarop mensen met elkaar omgaan in een
samenleving. Onder samenleving wordt niet alleen een volk verstaan, maar ook een organisatie en
een groep.
Vanuit de psychologie wordt cultuur gedefinieerd als het ‘samenspel van attitudes dat dominant is in
een groep’. Hierbij wordt het woord ‘groep’ ruim opgevat; elke verzameling mensen die op de een of
andere manier bij elkaar hoort. Onder ‘attitude’ wordt verstaan de ‘houding’ tegenover mensen, dingen
en gebeurtenissen. Dit heeft zowel een cognitief aspect (je weet er iets van), een gevoelsaspect (je
staat er positief of negatief tegenover) als een aspect van gedragsintentie (het geeft richting aan je
gedrag).
Deze laatste benadering zal leidend zijn in dit betoog. Het gaat hier niet alleen om de kenmerken die
manifest worden in gedrag, maar vooral ook om het zoeken naar de wijze waarop cultuur beïnvloed
kan worden c.q. in hoeverre heersende culturen leidend moeten/kunnen zijn voor keuzen die
organisaties maken.
In een groep zijn vaak bepaalde opvattingen, attitudes toonaangevend. Veel mensen hebben dezelfde
houding, denken ergens hetzelfde over en hebben de neiging op dezelfde manier te reageren.
De psycholoog Schein (1985) spreekt hierbij over ‘basic assumptions’, fundamentele
veronderstellingen, opvattingen waar men vanuit gaat. Daarmee benadrukt hij het cognitieve aspect,
een benadering die ook bij De Moor (in de Roo, 2002) is te vinden. Schein wijst er echter ook op dat
assumptions vaak nauwelijks bewust zijn. Ze moeten te halen zijn uit de gedragingen van de
groepsleden.
Hij geeft ook aan waar de opvattingen over gaan:
• Ze hebben betrekking op de omgeving. Wil de groep de omgeving beïnvloeden of er juist in
opgaan? Is er vertrouwen of wantrouwen?
• Betrekking op onderlinge contacten. Hoe gaan we met elkaar om: onderlinge concurrentie of
samenwerking, formeel of informeel?
• Betrekking op de mens in het algemeen. Zijn mensen goed of slecht, te beïnvloeden of niet?
• Betrekking op opvattingen over wat ‘waar en werkelijk’ is. Moet er aantoonbaar bewijs zijn of
gaat men uit van aannames en persoonlijke rapportages?
Volgens Schein zijn verschillen in cultuur gebaseerd op verschillen in de antwoorden op dergelijke
vragen.
Ketenzorg een antwoord? Of een antwoord op ketenzorg. 33