Eijk - Tilburg University

1. Inleiding
Ketenzorg is een hot item. Ieder zichzelf respecterende organisatie in de gezondheidszorg, is op zoek
naar de juiste vorm om ketenzorg te kunnen realiseren. Maar waarom eigenlijk?
Aanleiding
Sinds 1990 is een verschuiving van traditionele, intramurale zorgvormen naar ambulante zorg en
behandeling in de thuissituatie zichtbaar. Verklarende factoren zijn maatschappelijke en
demografische veranderingen, maatregelen van de overheid ter bevordering van samenhang van de
zorg en medisch technologische veranderingen.
Vanaf de jaren ’90 is er tevens door de overheid een proces in gang gebracht om de bestaande
schotten in de zorg- en dienstverlening, te slechten. De stijging van de kosten van de
gezondheidszorg, zo werd geconcludeerd, vraagt om een kanteling van het beleid. De sterk
ontwikkelde intramurale aanpak van de cure en de care, is op termijn, met de dubbele vergrijzing in
het zicht, financieel niet meer haalbaar.
Los van de kostenkwestie is ook steeds meer duidelijk geworden dat mensen het liefst thuis blijven
wonen, ook als zij een grote zorgbehoefte hebben. Thuis wil dan zeggen: in een door henzelf
verkozen omgeving met maximaal behoud van hun zelfstandigheid. Hierdoor ontstond voor
zorgaanbieders de noodzaak om te zoeken naar mogelijkheden de zorg niet alleen binnen, maar ook
buiten of door de muren van de instellingen te gaan leveren.
Om zowel tegemoet te komen aan de behoefte om de kosten in de hand te houden, als in te springen
op de maatschappelijke ontwikkelingen en groeiende mondigheid van cliënten, is er gezocht naar
wegen om trans- en extramuralisering mogelijk te maken. Dit vroeg om herziening van wet- en
regelgeving. De Modernisering van de Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten (AWBZ) is hiervan een
van de resultanten. De functiegerichte benadering en de voorgestane marktwerking bieden
zorgaanbieders de nieuwe kaders die het voor hen mogelijk moeten maken om te komen tot de
noodzakelijke zorgvernieuwing, waarbij het uitgangspunt ‘zorg op maat’ steeds meer centraal is
komen te staan. De specifieke zorgvraag is bepalend geworden voor het specifieke aanbod.
Zorgaanbieders hebben deze mogelijkheden tot zorgvernieuwing aangepakt en zijn een aanbod gaan
realiseren dat over de muren van de eigen organisatie heen reikte. Transmuralisering is een
kernbegrip geworden in het gezondheidszorgbeleid. Om de eigen positie te versterken in een
omgeving waarin marktwerking een leidend principe is gaan vormen, zijn organisaties voor
gezondheidszorg, samenwerkingsverbanden aangegaan om transmurale projecten vorm te geven.
Deze transmurale projecten groeiden in de 2 e helft van de jaren ’90 door naar ketenzorg. Doel hiervan
was de projectmatige processen te structureren in vaste logistiek zorgprocessen onder één centrale
regie voor alle cliëntengroepen. Hiermee werd ketenzorg meer en meer een feit in Nederland. Een
beleid dat gestimuleerd werd en wordt door het Ministerie van Volksgezondheid Welzijn en Sport
(VWS).
“(…) Ik denk dat zorgvernieuwing nog nooit zo veel in de belangstelling heeft gestaan als de
afgelopen tijd. In vaktijdschriften en op symposia worden de meest uiteenlopende projecten
gepresenteerd. Veel projecten richten zich daarbij op samenwerking tussen aanbieders van de zorg.
Een ieder is ervan overtuigd dat samenwerking de kwaliteit en de doelmatigheid van de Nederlandse
gezondheidszorg kan verbeteren. Samenwerking is nodig om samenhang in de zorg te vergroten.”
“(…) Van mij mag u in dit kader verwachten dat ik de belemmeringen die er liggen door wet- en
regelgeving wegneem. Ik wil zorgen voor randvoorwaarden, waardoor zorgaanbieders en
zorgverzekeraars in staat worden gesteld de verantwoordelijkheid voor een doelmatige zorgverlening
en zorg op maat waar te maken.”
(Mw. Dr. E. Borst-Eilers, Minister van VWS, in het voorwoord van Innovatie in de Zorgsector, Jaarboek
1999)
De organisaties waar de vier scribenten voor werken, instellingen voor thuis-, verpleeg- en
verzorgingshuiszorg, zitten midden in deze ontwikkelingen. Een goede aanleiding dus om ons in het
onderwerp te verdiepen en op zoek te gaan naar de mogelijkheden die er zijn om ketenzorg te
organiseren en hieruit een aantal opties te kiezen die toepasbaar zijn in de eigen omgeving.
Ketenzorg een antwoord? Of een antwoord op ketenzorg. 5