Bilkent Üniversitesi Ekonomi ve Sosyal Bilimler ... - Bilkent University

hüviyetini taşıyan sosyal [romanlar]” olarak tanıtılmasında, Âkile Hanım Sokağı’nda
“Günümüzün İç Meseleleri” ve Sonsuz Panayır’da “Şeytanın Öğütleri” adlı, “ideal aydın
tipi”nin, gündelik hayatla ilgili “fıkralar” yazdığı türden, yazım aşamasında olup
romanların birkaç bölümünü oluşturan kitaplar için alınan notlar önemli bir rol oynar.
Bundan başka, her iki romanda çizilen aydın tipleri arasında geçen tartışmalar yoluyla,
dönemin basın dünyasında gündemde olan konular izlenebilmektedir. Bu konular içinde
1920’li yıllardan itibaren “müziğin” geniş yer tuttuğu görülür.
Adı geçen çalışmasında Enginün’ün aktardığı üzere, Halide Edib “Sonsuz
Panayır” isminin ne tür çağrışımlarla oluştuğunu şu sözlerle açıklar: “İnsanlar ve
zümreler arası insicam ve vahdet kalktığında, ‘ortaya bir panayır’ çıkar. ‘Panayırlarda
vahdet yoktur, her kısım kendine mahsus ayrı bir âlemdir. İşte ‘Sonsuz Panayır’ adı
buradan geliyor” (312). Romanda çizildiği şekliyle 1940’lı yılların İstanbul’u kaotik bir
atmosfer içindedir. Romanın karmaşık biçimiyle yaratılan bu atmosferin örtüştüğü
söylenebilir. Yazarın pek çok romanında olduğu gibi Sonsuz Panayır’da da müzik ve
dansa geniş yer ayırdığı, çizdiği çeşitli aydın tipleri üzerinden “alaturka” ve “alafranga”
müzik hakkında tartışmalar yürüttüğü görülür. Bu romanda yine müzik ve dansın,
yapılan toplumsal eleştiri içinde çok büyük önemi vardır. Bu duruma dikkat çeken
Enginün, Doğu ve Batı Meselesi’nde, “Halide Edib’in modern sanatkârlarla devrin
duygu ve düşünceleri arasında münasebet kurması dikkate değer. Halide Edib daha
sonra yazacağı Ak[i]le Hanım [S]okağı’nda da aynı meseleyi işler ve modern dansı, bir
çeşit toplumun ve ferdin sarsıntılarını aksettiren bir sembol olarak kullanır” der (315).
Sonsuz Panayır, Ayşe isminde lise son sınıfa geçmek üzere olan, çalışkan,
azimli, hırslı, okulda başarılı, kendisinden evvelki nesli “bunaklar” olarak addeden,
“İstanbul” tarafına geçtiği zaman “Niyagara üstünde çalkanan bir fıçı kadar pusulasını
98