Bilkent Üniversitesi Ekonomi ve Sosyal Bilimler ... - Bilkent University

ilişkin ileri sürdükleri görüşler içinde sürekli tekrar edildiğini gördüğümüz bir yargı da
yazarın eserlerinde gerçek yaşantısında karşılaştığı tipleri ve İstanbul’un gündelik
hayatındaki değişimi gözlemlerine dayanarak romanlarında yansıttığıdır. Yansıttığı
değerlere eleştirel bir biçimde yaklaştığı üzerine söylenenler içinde, Yolpalas
Cinayeti’nden itibaren yazarın romanlarında görülen değişim üzerinde duran Ahmet
Hamdi Tanpınar’ın, Edebiyat Üzerine Makaleler’de şu söyledikleri eklenebilir:
“Yolpalas Cinayeti ve Döner Ayna’da tatlı ve hüzünlü rüya İkinci Cihan Harbi’nden
hemen evvel ve daha sonraki yıllarda gençliğin geçirdiği değer buhranının sıkı tenkidi
olur” (123). Kubbe’de Kalan Hoş Sada’ya yazdığı önsözde, Enginün’ün şu söyledikleri
ise, Halide Edib’in romanlarını gözlemlerine dayanarak yazdığıyla ilgili ileri sürülen
görüşe örnek olarak gösterilebilir: “Cumhuriyetten sonra yazdığı hikâye ve sohbetlerinde
Halide Edib’in aksaklıklar, yeni problemler karşısında hayli alaylı bir üslup kullandığı
görülür. Bunların çoğu eski hikâyelerinin canlılık ve yakıcılığından uzaktır. Ancak her
biri gözlem mahsulüdür” (11-12).
1923 yılında Cumhuriyet’in ilânından günümüze, bugün anlamlandırmakta
zorluk çekeceğimiz bir hızla ulus-devlet kurma çabaları ve artık genellikle “asrîleşme”
veya “çağdaşlaşma” olarak anılan modernleşme projesi dahilinde gündelik hayatta,
temelde kadınların kamusal alanda görünmeleriyle birlikte inanılmaz bir değişim
yaşanmıştır. Gündelik hayat üzerine çalışmalar yapan araştırmacıların da takdir
edecekleri üzere, günümüzde var olan kültürel değerlerin oluşum süreçlerini,
dönüşümlerini ve anlamlarını takip etmek ve bağlamlarını yeniden oluşturmak tahmin
edildiğinden çok daha zordur. Yaklaşık seksen yıl boyuca Türkiye’nin geçirdiği siyasal,
ekonomik, toplumsal ve kültürel değişime şahit olmuş ve her türde yazdığı eserlerinde
temelde tarihçi ve eğitmen kimlikleriyle etkin rol oynamış olan Halide Edib gibi bir
68